Dochody Unii
Bud偶et UE jest w znacznej cz臋艣ci finansowany z zasob贸w w艂asnych, a dodatkowo uzupe艂niaj膮 go inne dochody. Roczne dochody musz膮 wystarczy膰 na ca艂kowite pokrycie rocznych wydatk贸w, poniewa偶 deficyt bud偶etowy jest niedozwolony. O听systemie zasob贸w w艂asnych decyduje Rada na zasadzie jednomy艣lno艣ci 鈥� z听uwzgl臋dnieniem opinii Parlamentu Europejskiego 鈥� a听jej decyzja wymaga ratyfikacji przez poszczeg贸lne pa艅stwa cz艂onkowskie. W 2022 i 2023听r. Komisja zaproponowa艂a reform臋 systemu zasob贸w w艂asnych obejmuj膮c膮 dwa pakiety dotycz膮ce nowych zasob贸w w艂asnych.
Podstawa prawna
- Art.听311 i听art.听322 ust.听2 Traktatu o听funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz art.听106a i听171 Traktatu ustanawiaj膮cego Europejsk膮 Wsp贸lnot臋 Energii Atomowej;
- w听sprawie systemu zasob贸w w艂asnych Unii Europejskiej;
- ustanawiaj膮ce 艣rodki wykonawcze dotycz膮ce systemu zasob贸w w艂asnych Unii Europejskiej, w sprawie metod i procedury udost臋pniania tradycyjnych zasob贸w w艂asnych, zasob贸w w艂asnych opartych na VAT i zasob贸w w艂asnych opartych na DNB oraz w sprawie 艣rodk贸w w celu zaspokojenia potrzeb got贸wkowych, w sprawie ostatecznych jednolitych warunk贸w poboru 艣rodk贸w w艂asnych pochodz膮cych z podatku od warto艣ci dodanej oraz w sprawie obliczania zasob贸w w艂asnych opartych na odpadach opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddawanych recyklingowi, metod i procedury udost臋pniania tych zasob贸w w艂asnych, w sprawie 艣rodk贸w w celu zaspokojenia potrzeb got贸wkowych oraz w sprawie niekt贸rych aspekt贸w zasob贸w w艂asnych opartych na dochodzie narodowym brutto.
Cel
Zagwarantowanie Unii Europejskiej autonomii finansowej w听ramach dyscypliny bud偶etowej.
Jak to funkcjonuje
Zasoby w艂asne zapewni艂a Europejskiej Wsp贸lnocie Gospodarczej (EWG) Obecnie na mocy mo偶na wezwa膰 do wniesienia rocznie zasob贸w w艂asnych na poziomie nieprzekraczaj膮cym 1,4% unijnego dochodu narodowego brutto (DNB). Poniewa偶 og贸lne nak艂ady nie mog膮 przekroczy膰 艂膮cznych dochod贸w, pu艂ap ten ogranicza r贸wnie偶 wydatki zgodnie z obecnymi wieloletnimi ramami finansowymi (WRF) na lata 2021-2027 (1.4.3).
Struktura dochod贸w
1. Zasoby w艂asne
殴r贸d艂ami tradycyjnych zasob贸w w艂asnych s膮 c艂a, op艂aty rolne oraz op艂aty wyr贸wnawcze od cukru pobierane od 1970听r. Odsetek, kt贸ry pa艅stwa cz艂onkowskie mog膮 zatrzyma膰 na pokrycie koszt贸w poboru, podwy偶szono z powrotem z听20% do 25%. Obecnie tradycyjne zasoby w艂asne stanowi膮 zwykle oko艂o 10-15% dochod贸w sk艂adaj膮cych si臋 na zasoby w艂asne[1].
Zasoby w艂asne oparte na VAT pochodz膮 z przekazanego Unii odsetka szacowanego podatku od warto艣ci dodanej (VAT) pobieranego przez pa艅stwa cz艂onkowskie. Cho膰 sk艂adk臋 t臋 przewidziano w听decyzji z听1970听r., nie by艂a ona pobierana do momentu harmonizacji system贸w VAT w听pa艅stwach cz艂onkowskich, kt贸ra nast膮pi艂a w听1979听r. Zasoby pochodz膮ce z听VAT stanowi膮 obecnie oko艂o 10% dochod贸w z听tytu艂u zasob贸w w艂asnych.
Zasoby w艂asne oparte na DNB, ustanowione , uzyskuje si臋 w wyniku obci膮偶enia DNB pa艅stw cz艂onkowskich jednolit膮 stawk膮 procentow膮 ustalan膮 w听toku procedury bud偶etowej na ka偶dy rok. Pierwotnie 艣rodki te mia艂y by膰 pobierane wy艂膮cznie w听przypadku, gdy pozosta艂e zasoby w艂asne nie pokrywaj膮 w听pe艂ni wydatk贸w, ale obecnie stanowi膮 najwi臋ksz膮 cz臋艣膰 bud偶etu UE. Od ko艅ca lat 90. XX wieku zasoby oparte na DNB wzros艂y trzykrotnie i听teraz ich udzia艂 w dochodach z听tytu艂u zasob贸w w艂asnych wynosi oko艂o 60-70%.
Zasoby w艂asne oparte na tworzywach sztucznych wprowadzono od 1听stycznia 2021听r. z 2020听r. Jest to wk艂ad krajowy (bezpo艣redni transfer z bud偶et贸w pa艅stw cz艂onkowskich) obliczony na podstawie ilo艣ci odpad贸w opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi, z jednolit膮 stawk膮 poboru r贸wn膮 0,80 EUR za kilogram. Wk艂ady pa艅stw cz艂onkowskich, kt贸rych DNB na mieszka艅ca jest ni偶szy od 艣redniej UE, s膮 obni偶ane o roczn膮 kwot臋 rycza艂tow膮 odpowiadaj膮c膮 3,8 kg odpad贸w z tworzyw sztucznych na mieszka艅ca. Dochody uzyskane z tego 藕r贸d艂a szacuje si臋 na oko艂o 3-4% bud偶etu UE.
2. Pozosta艂e dochody i听saldo przeniesione z听poprzedniego roku
Na pozosta艂e dochody sk艂adaj膮 si臋 podatki odprowadzane od wynagrodze艅 personelu UE, sk艂adki kraj贸w spoza UE na rzecz program贸w unijnych, p艂atno艣ci odsetek i听kary p艂acone przez przedsi臋biorstwa, kt贸re naruszy艂y przepisy UE. W听przypadku nadwy偶ki saldo z听ka偶dego roku bud偶etowego zapisuje si臋 w听bud偶ecie na nast臋pny rok jako dochody. Pozosta艂e dochody oraz dochody wynikaj膮ce z听przeniesionego salda i听dostosowa艅 o听charakterze technicznym to zwykle oko艂o 2-8% ca艂kowitego dochodu.
W pozycji 鈥濱nne dochody鈥� ujmowane s膮 r贸wnie偶 po偶yczki, kt贸re obecnie stanowi膮 25-30% bud偶etu. Bud偶et UE nie mo偶e wykazywa膰 deficytu, a finansowanie wydatk贸w poprzez zaci膮ganie po偶yczek jest niedozwolone. Aby jednak sfinansowa膰 dotacje i po偶yczki udzielane w ramach instrumentu odbudowy NextGenerationEU (NGEU), Komisja zosta艂a w drodze wyj膮tku i tymczasowo upowa偶niona do zaci膮gni臋cia na rynkach kapita艂owych po偶yczek w wysoko艣ci do 750听mld EUR (w cenach z 2018 r.). Nowe zad艂u偶anie netto powinno usta膰 z ko艅cem 2026听r., po czym dozwolone b臋d膮 wy艂膮cznie operacje refinansuj膮ce.
3. Mechanizmy korekty
System zasob贸w w艂asnych s艂u偶y r贸wnie偶 do korygowania nier贸wnowagi bud偶etowej wynikaj膮cej z听r贸偶nej wysoko艣ci sk艂adek netto p艂aconych przez pa艅stwa cz艂onkowskie. Chocia偶 rabat brytyjski wprowadzony w 1984听r. nie ma ju偶 zastosowania, w latach 2021-2027 Dania, Niemcy, Niderlandy, Austria i Szwecja b臋d膮 nadal korzysta膰 z korekt rycza艂towych.
W听kierunku reformy systemu zasob贸w w艂asnych UE
W Traktacie z听Lizbony potwierdzono, 偶e bud偶et powinien by膰 w听ca艂o艣ci finansowany z听zasob贸w w艂asnych, a听tak偶e utrzymano prawo Rady do przyj臋cia 鈥� jednomy艣lnie i听po konsultacji z听Parlamentem 鈥� decyzji dotycz膮cej systemu zasob贸w w艂asnych Unii[2], do ustanawiania nowych kategorii zasob贸w w艂asnych i听uchylania istniej膮cych. Ustanowiono r贸wnie偶, 偶e Rada mo偶e przyj膮膰 艣rodki wykonawcze dotycz膮ce tych decyzji jedynie za zgod膮 Parlamentu. Wzmocni艂o to jego pozycj臋 w tym procesie.
Na podstawie nowych postanowie艅 Traktatu z听Lizbony Parlament w licznych stanowiskach i rezolucjach[3] wielokrotnie wzywa艂 w ostatnich latach do gruntownej reformy systemu zasob贸w w艂asnych. Parlament zwraca艂 uwag臋 na problemy zwi膮zane z systemem zasob贸w w艂asnych, w szczeg贸lno艣ci na jego nadmiern膮 z艂o偶ono艣膰 i zale偶no艣膰 finansow膮 od wk艂ad贸w krajowych.
W styczniu 2017听r. grupa wysokiego szczebla 鈥� grupa Montiego, utworzona w 2014听r., by przeprowadzi膰 og贸lny przegl膮d systemu zasob贸w w艂asnych 鈥� przedstawi艂a dotycz膮ce bardziej przejrzystych, prostych, sprawiedliwych i demokratycznie rozliczalnych sposob贸w finansowania bud偶etu UE. G艂贸wnym wnioskiem by艂o stwierdzenie, 偶e bud偶et UE wymaga reformy 鈥� po stronie zar贸wno dochod贸w, jak i听wydatk贸w 鈥� aby mo偶na by艂o sprosta膰 obecnym wyzwaniom i听zapewni膰 obywatelom UE wymierne skutki.
Na podstawie tego sprawozdania i p贸藕niejszego Komisja przedstawi艂a 2听maja 2018听r. [4] maj膮ce upro艣ci膰 dotychczasowy system zasob贸w w艂asnych opartych na VAT i wprowadzi膰 koszyk nowych zasob贸w w艂asnych. Komisja zaproponowa艂a r贸wnie偶, aby znie艣膰 wszystkie rabaty i zmniejszy膰 z 20% do 10% odsetek dochod贸w z ce艂, kt贸re pa艅stwa cz艂onkowskie zatrzymuj膮 jako koszty poboru, oraz aby zwi臋kszy膰 pu艂ap rocznych wezwa艅 do uzupe艂nienia zasob贸w w艂asnych, co pozwoli艂oby uwzgl臋dni膰 ni偶szy 艂膮czny DNB UE-27 oraz proponowane w艂膮czenie Europejskiego Funduszu Rozwoju do bud偶etu UE.
Z my艣l膮 o stworzeniu stabilniejszego bud偶etu UE, zaplanowanego tak, by wspiera艂 cele polityki UE, Parlament wielokrotnie apelowa艂 o ambitny i zr贸wnowa偶ony koszyk nowych zasob贸w w艂asnych UE, kt贸ry by艂by sprawiedliwy, prosty, przejrzysty i neutralny pod wzgl臋dem podatkowym dla obywateli. Parlament apelowa艂 te偶 o reformy, dzi臋ki kt贸rym pob贸r dochod贸w sta艂by si臋 prostszy, bardziej przejrzysty i bardziej demokratyczny, zmniejszy艂by si臋 udzia艂 wk艂ad贸w opartych na DNB, poprawiono by lub zlikwidowano zasoby oparte na VAT, a wszelkie formy rabat贸w zosta艂yby stopniowo wycofane.
Proponowane reformy
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 17鈥�21听lipca 2020听r. szefowie pa艅stw lub rz膮d贸w doszli do porozumienia w sprawie nowych WRF, NGEU, podniesienia pu艂apu p艂atno艣ci oraz nowych zasob贸w w艂asnych (od stycznia 2021听r.) opartych na odpadach opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepoddanych recyklingowi.
Podstaw臋 NGEU stanowi艂 wniosek Komisji z dotycz膮cy zaci膮gni臋cia po偶yczki 鈥� wynosz膮cej do 750听mld听EUR i przeznaczonej na przeciwdzia艂anie skutkom pandemii COVID-19 鈥� kt贸ra zosta艂aby sfinansowana w听drodze emisji w听imieniu UE obligacji na rynkach mi臋dzynarodowych z听terminem zapadalno艣ci od 3 do 30 lat. Aby potwierdzi膰 zaci膮gni臋te przez UE zobowi膮zania do zwrotu 艣rodk贸w uzyskanych z听rynku finansowego, Komisja zaproponowa艂a podniesienie 鈥� tymczasowo i听w听drodze wyj膮tku 鈥� pu艂apu zasob贸w w艂asnych o听0,6% unijnego DNB jako uzupe艂nienie proponowanego sta艂ego podwy偶szenia z 1,2% do 1,4% DNB w celu uwzgl臋dnienia nowego kontekstu gospodarczego.
W odpowiedzi Parlament podkre艣li艂 w , 偶e jedynie utworzenie dodatkowych nowych zasob贸w w艂asnych mo偶e pom贸c w sp艂acie d艂ugu UE powsta艂ego w wyniku zaci膮gni臋cia po偶yczek zwi膮zanych z NGEU, a jednocze艣nie ocali膰 bud偶et unijny i z艂agodzi膰 presj臋 fiskaln膮 wywieran膮 na bud偶ety krajowe i obywateli UE. W stanowisku z 16听wrze艣nia 2020听r. wydanym w procedurze konsultacji Parlament ponownie zaapelowa艂 o wprowadzenie nowych zasob贸w w艂asnych zgodnie z harmonogramem oraz o zniesienie wszystkich rabat贸w.
10听listopada 2020听r. negocjatorzy Parlamentu, Rady i Komisji osi膮gn臋li porozumienie polityczne w sprawie WRF, zasob贸w w艂asnych i niekt贸rych aspekt贸w dotycz膮cych zarz膮dzania instrumentem odbudowy. W efekcie w nowym za艂膮czniku do okre艣lono harmonogram wprowadzania nowych zasob贸w w艂asnych w okresie 2021-2027. Dochody z nowych zasob贸w w艂asnych powinny wystarczy膰 na pokrycie sp艂aty NGEU, natomiast wszelkie pozostaj膮ce dochody powinny finansowa膰 bud偶et UE.
Na mocy nowej decyzji w sprawie zasob贸w w艂asnych przyj臋tej 14听grudnia 2020听r. utrzymano rabaty dla niekt贸rych pa艅stw cz艂onkowskich, a koszty poboru nale偶no艣ci celnych zwi臋kszono z 20% do 25%. Decyzj臋 w sprawie zasob贸w w艂asnych, kt贸r膮 do 31听maja 2021听r. ratyfikowa艂y wszystkie pa艅stwa cz艂onkowskie, stosuje si臋 z moc膮 wsteczn膮 od 1听stycznia 2021听r.
Po przedstawieniu 14听lipca 2021听r. wniosk贸w dotycz膮cych i 听22听grudnia 2021听r. opublikowano . Okre艣lono w nim, 偶e do bud偶etu UE zostan膮 wp艂acone: 25% dochod贸w z uprawnie艅 do emisji sprzedawanych na aukcji, 75% dochodu generowanego przez mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzgl臋dnieniem emisji CO2 oraz 15% udzia艂u zysk贸w rezydualnych realokowanych na rzecz pa艅stw cz艂onkowskich UE na mocy porozumienia mi臋dzy Organizacj膮 Wsp贸艂pracy Gospodarczej i Rozwoju i G-20 w sprawie mi臋dzynarodowego opodatkowania przedsi臋biorstw (鈥瀎ilar pierwszy鈥�).
20听czerwca 2023听r. Komisja opublikowa艂a . Obejmowa艂 on tymczasowe statystyczne zasoby w艂asne wp艂acane jako wk艂ad krajowy od zysk贸w przedsi臋biorstw w wysoko艣ci 0,5% hipotetycznej podstawy zysk贸w przedsi臋biorstw w UE (na podstawie nadwy偶ki operacyjnej brutto sektor贸w przedsi臋biorstw finansowych i niefinansowych obliczonej przez Eurostat). Ostatecznie zostan膮 one zast膮pione rzeczywistymi zasobami w艂asnymi opartymi na opodatkowaniu os贸b prawnych 鈥� wk艂adem na podstawie przysz艂ych ram opodatkowania . We wniosku przewidziano r贸wnie偶 zwi臋kszenie stawki poboru zasob贸w w艂asnych z EU ETS z 25% do 30%, co jest uzasadnione rosn膮cymi op艂atami za emisj臋 gaz贸w cieplarnianych. Proponowany pakiet m贸g艂by przynie艣膰 dodatkowe roczne dochody w wysoko艣ci oko艂o 23 mld EUR od 2024听r. i 36 mld EUR od 2028听r., co odpowiada oko艂o 18鈥�20% ca艂kowitych dochod贸w.
Wszystkie zaproponowane ostatnio nowe zasoby w艂asne oczekuj膮 obecnie na decyzje Rady.
Opinia Parlamentu Europejskiego
Podczas procedury konsultacji w sprawie pierwszego koszyka nowych zasob贸w w艂asnych Parlament zasadniczo popar艂 wniosek, z pewnymi . Parlament przeg艂osowa艂 r贸wnie偶 10听maja 2023听r. rezolucj臋, w kt贸rej wezwa艂 Rad臋 do przyj臋cia pierwszego koszyka i zaproponowa艂 dodatkowe nowe zasoby w艂asne.
听
Andras Schwarcz