Aicmiú coiteann d’aonaid chríochacha ar mhaithe le staidreamh (NUTS)
Tá aicmiú coiteann d’aonaid chríochacha ar mhaithe le staidreamh, ar a dtugtar ‘NUTS’, curtha ar bun ag an Aontas chun bailiú, forbairt agus foilsiú staidrimh réigiúnaigh chomhchuibhithe a éascú in AE. Baintear úsáid as córas ordlathach freisin chun anailísí socheacnamaíocha a dhéanamh ar na réigiúin agus ar oiriúnú idirghabhálaithe i gcomhthéacs bheartas comhtháthaithe AE.
Bunús dlí
Rialachán (CE) Uimh.1059/2003 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 26Bealtaine2003, arna leasú roinnt uaireanta (in2005,2008,2013 agus2017), ar aontachas Ballstát nua le AE den chuid is mó de. Leis an leasú is déanaí in2017, rinneadh athruithe lena mbaineann tábhacht níos bunúsaí tríd an méid seo a leanas a dhéanamh: (1) aitheantas dlíthiúil do thípeolaíochtaí críochacha a bhunú chun críche staitisticí Eorpacha; (2) na croí-shainmhínithe agus na critéir staitistiúla a leagan síos i dtaca leis na típeolaíochtaí críochacha éagsúla; (3) cur i bhfeidhm comhchuibhithe agus trédhearcach na dtípeolaíochtaí críochacha a áirithiú ar leibhéal an Aontais Eorpaigh agus sna Ballstáit; agus (4) tarmligean cumhachtaí chuig an gCoimisiún a shoiléiriú.
Rinneadh na hIarscríbhinní a oiriúnú roinnt uaireanta freisin trí Rialacháin ón gCoimisiún; glacadh an nuashonrú is déanaí i mí na Nollag2022, agus, mar is gnáth, tugtar aghaidh ann ar athruithe ar fhoroinnt chríochach riaracháin roinnt Ballstát. Beidh sé infheidhme ón 1Eanáir2024 maidir le sonraí a tharchur chuig an gCoimisiún (Eurostat).
ܲóí
Is bunchloch de chóras staidrimh AE iad staitisticí réigiúnacha agus is bunús iad do shainiú táscairí réigiúnacha. Rinneadh cineál na staitisticí a shuí ag tús na1970idí ar bhonn na gcaibidlíochtaí idir comhlachtaí staidrimh náisiúnta na mBallstát agus Eurostat, oifig staidrimh an Aontais Eorpaigh.
Tá gá méadaitheach le comhchuibhiú ar fud an Aontais curtha in iúl ag úsáideoirí staitisticí chun go dtabharfaí rochtain dóibh ar shonraí inchomparáide do AE ar fad. Chun bailiú, tarchur agus foilsiú staitisticí réigiúnacha comhchuibhithe a éascú, tá córas aicmithe NUTS curtha ar bun ag AE.
Leis an gcreat dlíthiúil aonair arna chruthú ar an gcaoi sin le Rialachán (CE) Uimh.1059/2003, áirithítear cobhsaíocht na staitisticí réigiúnacha le himeacht ama.
ٰܳú
Foroinneann aicmiú NUTS críoch eacnamaíoch na mBallstát, lena n-áirítear a gcríoch lasmuigh dá réigiún féin. Tá sé déanta suas de chodanna den chríoch eacnamaíoch nach féidir a mheas mar chuid de réigiún ar leith; aerspás, uiscí teorann agus an scairbh ilchríochach, iamhchríocha (ambasáidí, consalachtaí agus bunáiteanna míleata), agus fosuithe acmhainní atá lonnaithe in uiscí idirnáisiúnta agus ar saothraíonn aonaid laistigh den chríoch iad.
Chun go mbeidh staitisticí réigiúnacha inchomparáide, ní mór limistéir gheografacha a bheith ar mhéid inchomparáide freisin ó thaobh daonra de. Tá a staid pholaitiúil, riaracháin agus institiúideach le sonrú freisin. Más gá, caithfidh aonaid neamhriaracháin cúinsí eacnamaíocha, sóisialta, stairiúla, cultúrtha, geografacha nó comhshaoil a léiriú freisin.
Tá aicmiú NUTS ordlathach sa tslí go bhforoinneann sé gach Ballstát ina thrí leibhéal: ճ1, NUTS2 agus ճ3. Is fo-rannóga iad an dara agus an tríú leibhéal den chéad agus den dara leibhéal. Is féidir le Ballstát a chinneadh leibhéil bhreise a chur leis an ordlathas trí leibhéal NUTS 3 a fhoroinnt.
Tá aicmiú NUTS 2021bailí ón 1Eanáir2021 agus liostaítear 92réigiún ar leibhéal ճ1, 242réigiún ar leibhéal NUTS2 agus 1166 réigiún ar leibhéal ճ3.
ú
A. ԳíԾú
Tá sainmhíniú na n-aonad críochach bunaithe ar na haonaid riaracháin atá ann cheana sna Ballstáit. Is limistéar geografach é aonad riaracháin dá gcumhachtaítear údarás riaracháin chun cinntí riaracháin nó straitéiseacha a ghlacadh, i gcomhréir le creat breithiúnach agus institiúideach an Bhallstáit lena mbaineann.
Liostaítear roinnt de na haonaid riaracháin atá ann cheana a úsáidtear do cheanglais aicmiú ordlathach NUTS in Iarscríbhinn II a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh.1059/2003. Samplaí díobh sin ná:
1. ճ1: ‘Gewesten/Régions’ sa Bheilg; ‘Länder’ sa Ghearmáin; ‘Continente’, ‘Região dos Açores’ agus ‘Região da Madeira’ sa Phortaingéil;
2. NUTS2: ‘Provincies/Provinces’ sa Bheilg; ‘Comunidades y ciudades autónomas’ sa Spáinn; ‘Régions’ sa Fhrainc; ‘Länder’ san Ostair.
3. ճ3: ‘Amtskommuner’ sa Danmhairg; ‘départements’ sa Fhrainc; ‘län’ sa tSualainn; ‘megyék’ san Ungáir; ‘kraje’ sa tSeicia; ‘oblasti’ sa Bhulgáir.
Córas aonad riaracháin áitiúil (LAUnna) lena chomhlánaítear aicmiú NUTS. Is bunchlocha NUTS iad na LAUnna agus áirítear bardais agus pobail an Aontais Eorpaigh iontu: i ngach Ballstát, déantar leibhéal NUTS 3 a fhoroinnt le LAUnna i leibhéal amháin nó dhá leibhéal eile d’aonad críche. Thairis sin, déantar aicmiú NUTS a chomhlánú le greillí staitistiúla, mar a thugtar orthu, agus baintear úsáid as na greillí staitistiúla sin chun típeolaíochtaí daonra-bhunaithe críochacha a ríomh. Ní mór don Choimisiún (Eurostat) típeolaíochtaí Aontais atá comhdhéanta d’aonaid chríochacha ar leibhéal NUTS, ar leibhéal LAU agus ar leibhéal na ngreillecheall a choinneáil ar bun agus a fhoilsiú ar an gcuid tiomnaithe sin dá shuíomh gréasáin.
B. Tairseacha
Cinntear leibhéal NUTS d’aonad riaracháin ar bhonn na dtairseach déimeagrafach:
é | ÍDzé | é |
---|---|---|
ճ1 | 3 mhilliún | 7 milliún |
NUTS 2 | 800000 | 3 mhilliún |
ճ3 | 150000 | 800000 |
Mura bhfuil aonad riaracháin ar mhéid leordhóthanach i mBallstát, bunaítear an leibhéal trí chomhiomlánú a dhéanamh ar líon leordhóthanach d'aonaid riaracháin chomhtheagmhálacha níos lú. Tugtar ‘aonaid neamhriaracháin’ ar na haonaid chomhtheagmhálacha sin.
C. Leasuithe
Is féidir leasuithe ar aicmiú NUTS a ghlacadh sa dara leath den bhliain féilire, gach trí bliana ar a mhinice. Mar sin féin, má dhéantar atheagrú suntasach ar struchtúr ábhartha riaracháin Ballstáit, féadfar leasuithe a ghlacadh níos minice ná sin. Ní mór do na Ballstáit an Coimisiún a chur ar an eolas maidir le haon athrú ar na haonaid riaracháin nó aon athruithe eile a d’fhéadfadh éifeacht a bheith acu ar aicmiú NUTS (mar shampla athruithe ar na comhpháirteanna a d’fhéadfadh éifeacht a bheith acu ar na teorainneacha do leibhéal ճ3).
Athróidh athruithe ar aonaid riaracháin bheaga aicmiú NUTS má tá baint ag aistriú daonra de níos mó ná 1% leo do na haonaid riaracháin ճ3 atá i gceist.
Do na haonaid neamhriaracháin de chuid Ballstáit, is féidir aicmiú NUTS a leasú i gcás ina laghdaíonn an t-athrú diall caighdeánach mhéid na n-aonad críochach AE uile (ó thaobh an daonra de).
Ról Pharlaimint na hEorpa
Sa bhreis ar a ról i dtaca le grinnscrúdú a dhéanamh ar athruithe beartaithe an Choimisiúin ar an aicmiú, tá curtha i dtreis ag an bParlaimint roinnt uaireanta go bhfuil gá le haird ar leith a thabhairt ar ghnéithe áirithe, amhail an chaoi a bpléitear le haonaid riaracháin níos lú. Le bunú leibhéal NUTS d’aonaid riaracháin níos lú, beifear in ann an staid reatha a chur san áireamh ar bhonn níos iomláine agus difríochtaí a sheachaint, go háirithe ós rud é go n-aicmítear eintitis réigiúnacha atá an-dhifriúil ó thaobh an daonra de ar an leibhéal NUTS céanna.
In2017, le linn an nós imeachta leasaithe is déanaí don Rialachán, ina cáil mar chomhreachtóir, thacaigh an Pharlaimint leis an togra ón gCoimisiún maidir le Rialachán NUTS a ghlacadh (i dtaobh na dtípeolaíochtaí críochacha a áirítear ann) d’fhonn aghaidh a thabhairt ar an ngá atá le sonraí i gcomhthéacs an chomhtháthaithe agus na forbartha críochaí, ar gá é a bhfuil méadú ag teacht air.
Frédéric Gouardères