Regiony najbardziej oddalone
Unia Europejska wspiera rozwój regionów najbardziej oddalonych. Są to: Gwadelupa, Gujana Francuska, Reunion, Martynika, Majotta iSaint-Martin (Francja), Azory iMadera (Portugalia) oraz Wyspy Kanaryjskie (Hiszpania). Celem tego wsparcia jest niwelowanie ograniczeń wynikających zoddalenia geograficznego tych regionów.
Podstawa prawna
Artykuły 349 i355 Traktatu ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
Kontekst
Część terytoriów niektórych państw członkowskich UE znajduje się na oddalonych od Europy obszarach globu. Regiony najbardziej oddalone muszą się mierzyć zlicznymi wyzwaniami geograficznymi, takimi jak oddalenie, wyspiarski charakter, niewielki obszar, trudna topografia iklimat. Ich gospodarka opiera się na niewielu produktach (często produktach rolnych lub surowcach naturalnych). Cechy te ograniczają potencjał rozwoju tych regionów wprzyszłości.
Obecnie istnieje dziewięć regionów najbardziej oddalonych:
- pięć francuskich departamentów zamorskich – Martynika, Majotta, Gwadelupa, Gujana Francuska iRéunion;
- jedna francuska wspólnota zamorska – Saint-Martin;
- dwa portugalskie regiony autonomiczne – Madera iAzory;
- jedna hiszpańska wspólnota autonomiczna – Wyspy Kanaryjskie.
Należy zaznaczyć, że regiony najbardziej oddalone nie są tym samym, co kraje iterytoria zamorskie UE (KTZ). Wyróżniamy 13 KTZ, które mają powiązania konstytucyjne zDanią, Francją i Niderlandami. KTZ nie są częścią jednolitego rynku imuszą wypełniać obowiązki nałożone na kraje spoza UE w handlu, wszczególności w dziedzinie reguł pochodzenia, norm sanitarnych ifitosanitarnych oraz środków ochronnych. Wart.355TFUE zezwala się Radzie Europejskiej, zinicjatywy zainteresowanego państwa członkowskiego, na zmianę statusu danego francuskiego, duńskiego lub niderlandzkiego KTZ (tj. regionów najbardziej oddalonych lub krajów iterytoriów zamorskich) bez konieczności zmiany TFUE. Na przykład do końca 2011r. Saint Barthélemy było regionem najbardziej oddalonym UE, ale w2012r. zmieniło status na KTZ. Odwrotna zmiana nastąpiła w2014r. wprzypadku Majotty, która miała status KTZ, ale decyzją Rady Unii Europejskiej stała się regionem najbardziej oddalonym.
Około pięciu milionów osób mieszka w regionach najbardziej oddalonych, a liczba ludności wniektórych z nich znacznie wzrosła z powodu migracji wewnętrznej. Wskaźnik naturalnego wzrostu liczby ludności jest również stosunkowo wysoki, ponieważ w większości tych regionów ludność jest o wiele młodsza niż w kontynentalnej części UE. W 2020 r. wskaźniki zatrudnienia we wszystkich regionach najbardziej oddalonych były niższe od średniej UE i wahały się od 43% na Majotcie do 71% na Azorach. Tylko na Azorach stopa bezrobocia była niższa od średniej UE (6,1%), natomiast na Wyspach Kanaryjskich i Majotcie była ponad trzy razy wyższa. Pomimo wysokiej stopy bezrobocia Wyspy Kanaryjskie to jedyny region najbardziej oddalony, w którym odsetek osób w wieku 25–64 lata z wyższym wykształceniem przekracza średnią UE (34,4% w2020r.).
Tabela: Dane dotyczące regionów najbardziej oddalonych
Odległość od stolicy państwa (km) | Powierzchnia (km2) | Liczba mieszkańców (*) | PKB na mieszkańca jako procent średniej UE (UE=100) (**) | |
---|---|---|---|---|
UE 27 | - | 4225127 | 446828803 | 100 |
Francja | - | 638475 | 67842582 | 104 |
Portugalia | - | 92227 | 10352042 |
76 |
Hiszpania | - | 505983 | 47432805 |
83 |
Azory | 1548 | 2322 | 236488 |
67 |
Wyspy Kanaryjskie | 1850 (średnia dla wszystkich wysp) | 7447 | 2252237 |
62 |
Gwadelupa | 7578 | 1685 | 407810 |
69 |
Gujana Francuska | 7841 | 83751 | 296058 |
46 |
Madera | 1041 | 802 | 251182 |
69 |
Martynika | 7641 | 1108 | 352205 |
76 |
Reunion | 9921 | 2504 | 869993 |
68 |
Saint-Martin(***) | 6700 | 86 (53 po stronie francuskiej) | 32358 |
- |
Majotta | 8444 | 367 | 299022 |
30 |
(*) Wstępne dane roczne za 2022 r., źródło: Eurostat. (**) Źródło: . (***) Dane za 2020 r., źródła: Institut national de la statistique et des études économiques (Państwowy Instytut Statystyki i Analiz Ekonomicznych) i Ministère des Outre-Mer (Ministerstwo ds. Terytoriów Zależnych), Francja; brak aktualnych danych oPKB. |
Mimo znacznej odległości dzielącej te regiony od Europy są one integralną częścią Unii Europejskiej, aunijne przepisy i umowy wpełni obowiązują na ich terytorium. Jednak ze względu na szczególne położenie geograficzne tych regionów izwiązane ztym trudności należało dostosować strategie polityczne UE do ich wyjątkowej sytuacji.
Odpowiednie środki obejmują wszczególności takie dziedziny jak polityka celna ihandlowa, polityka budżetowa, wolne obszary celne, polityka rolna ipolityka rybołówstwa oraz warunki dostaw surowców idóbr konsumpcyjnych pierwszej potrzeby. Do potrzeb tych regionów mogą zostać dostosowane również zasady przyznawania pomocy państwa iwarunki uzyskiwania dostępu do funduszy strukturalnych ihoryzontalnych programów UE (np. specjalne środki dla regionów najbardziej oddalonych zEuropejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).
Oprócz przydziału specjalnych środków zEFRR, regiony najbardziej oddalone korzystają również – wdziedzinie rolnictwa – zprogramów szczególnych opcji na rzecz regionów oddalonych iwyspiarskich finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji. Programy koncentrują się na dwóch głównych typach środków:
- szczególny system dostaw, opracowany, aby ograniczyć dodatkowe koszty dostaw podstawowych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, do przetwórstwa lub stanowiących środki produkcji rolnej;
- środki umożliwiające wspieranie lokalnej produkcji rolnej.
Unia Europejska nadal wspiera regiony najbardziej oddalone za pomocą . W latach 2021–2027 przeznaczy dla nich dodatkowe środki w wysokości 1928mlnEUR z EFRR. Europejska współpraca terytorialna będzie również miała nowy cel (komponent) zwany „współpracą regionów najbardziej oddalonych” (Interreg D), który ułatwi ich integrację i harmonijny rozwój. Budżet tego komponentu wynosi 281 mln EUR. Ponadto o ile standardowa stopa współfinansowania dla programów Interreg wynosi 80%, to stopa współfinansowania dla regionów najbardziej oddalonych wynosi maksymalnie 85%.
Unijna strategia na rzecz regionów najbardziej oddalonych
W październiku 2017r. Komisja Europejska opublikowała pt.„Silniejsze iodnowione partnerstwo strategiczne zregionami najbardziej oddalonymi UE”. W strategii zaproponowano nowe podejście, które lepiej uwzględnia specyficzne potrzeby każdego z dziewięciu regionów najbardziej oddalonych UE. Pomogło ono rozszerzyć ofertę możliwości dostępnych mieszkańcom regionów, podnieść konkurencyjność iinnowacyjność wtakich sektorach jak rolnictwo, rybołówstwo czy turystyka, atakże zacieśnić współpracę zkrajami sąsiadującymi.
3 maja 2022 r. Komisja zatwierdziła na rzecz regionów najbardziej oddalonych, która ma uwolnić ich potencjał dzięki odpowiednim inwestycjom i reformom. Strategia opiera się na konsultacjach społecznych, a także ukierunkowanych konsultacjach ispotkaniach dwustronnych z przedstawicielami państw członkowskich; uwzględnia także wkład Parlamentu, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i samych regionów najbardziej oddalonych. Podzielona na pięć kluczowych filarów strategia zawiera propozycje w wielu obszarach, w tym w dziedzinie polityki społecznej, zdrowia, pomocy państwa, energii i zdolności administracyjnych.
Rola Parlamentu Europejskiego
Choć wszystkie decyzje dotyczące tego, którym terytoriom zostanie przyznany status regionu najbardziej oddalonego są podejmowane przez Radę Europejską, Parlament Europejski odgrywa bardzo aktywną rolę we wspieraniu regionów najbardziej oddalonych.
Parlament Europejski ma takie same uprawnienia jak Rada Unii Europejskiej wodniesieniu do prawodawstwa dotyczącego najważniejszych strategii politycznych UE, takich jak polityka regionalna i rolna, rybołówstwo i edukacja. Parlament Europejski uwzględnia szczególną sytuację regionów najbardziej oddalonych iwspiera inicjatywy ukierunkowane na przyspieszenie ich rozwoju.
W czasie negocjacji w sprawie ram regulacyjnych Parlament Europejski popierał zasadę, że regiony najbardziej oddalone powinny być inaczej traktowane jeśli chodzi o stawki współfinansowania, specjalne przepisy EFRR dotyczące inwestycji produkcyjnych wprzedsiębiorstwa oraz szczegółowe przepisy dotyczące programów Interreg. Ponadto w2014r. Parlament Europejski przyjął wsprawie optymalnego rozwoju potencjału regionów najbardziej oddalonych dzięki synergii między funduszami strukturalnymi ainnymi programami Unii Europejskiej. Wrezolucji tej przypomniał oszczególnych cechach regionów najbardziej oddalonych ipodkreślił potrzebę stworzenia synergii między wsparciem dla tych regionów realizowanym zfunduszy strukturalnych aprogramami na szczeblu UE, takimi jak „Horyzont 2020”[1], LIFE+[2] iCOSME[3].
W 2017 r. Parlament Europejski przyjął w sprawie promowania spójności i rozwoju wregionach najbardziej oddalonych UE. Skupia się ona na stosowaniu art.349 TFUE,obejmującego takie obszary jak polityka handlowa UE, polityka morska, rybołówstwo itzw.niebieski wzrost, polityka spójności, atakże środowisko ienergia.
14 września 2021 r. Parlament Europejski przyjął pt. „W kierunku silniejszego partnerstwa z regionami najbardziej oddalonymi UE”. W sprawozdaniu podkreślono postępy osiągnięte w trakcie obowiązywania wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 i zwrócono uwagę na znaczenie utrzymania ustaleń dla regionów najbardziej oddalonych w oparciu oart.349 TFUE oraz pogodzenia dwóch wymogów: ochrony produkcji lokalnej i rozwiązania problemu wysokich kosztów życia.
7 czerwca 2022 r. Parlament Europejski przyjął w sprawie wysp UE i polityki spójności: obecna sytuacja i przyszłe wyzwania. W rezolucji Parlament ubolewa nad brakiem w UE wizji wysp europejskich i wzywa do podjęcia szeregu działań, które zlikwidują różnice między regionami najbardziej oddalonymi a regionami najbardziej rozwiniętymi, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa i niebieskiej gospodarki.
13 czerwca 2023 r. Parlament przyjął DZܳę w sprawie oceny nowego komunikatu Komisji dotyczącego regionów najbardziej oddalonych. W rezolucji wezwano do lepszego stosowania art.349 TFUE oraz do podjęcia działań na rzecz m.in. kapitału ludzkiego, niebieskiej gospodarki, klimatu, transformacji cyfrowej i przestrzeni kosmicznej.
Frédéric Gouardères