Ameryka 艁aci艅ska i听Karaiby
Unia Europejska utrzymuje stosunki z听Ameryk膮 艁aci艅sk膮 i听Karaibami na wielu p艂aszczyznach i r贸偶nych szczeblach. Opieraj膮c si臋 na Nowym programie na rzecz stosunk贸w mi臋dzy UE a Ameryk膮 艁aci艅sk膮 i Karaibami, UE d膮偶y do wzmocnienia i modernizacji partnerstwa strategicznego z tym regionem. Unia wsp贸艂pracuje z nim podczas szczyt贸w z udzia艂em szef贸w pa艅stw i听rz膮d贸w i poprzez dyplomacj臋 parlamentarn膮. Zawar艂a umowy i听prowadzi dialog polityczny z Karaibami, Ameryk膮 艢rodkow膮, Wsp贸lnot膮 Andyjsk膮, Mercosurem i听poszczeg贸lnymi pa艅stwami regionu.
Podstawa prawna
- Tytu艂 V (dzia艂ania zewn臋trzne UE) Traktatu o听Unii Europejskiej;
- Tytu艂y I鈥揑II i V (wsp贸lna polityka handlowa; wsp贸艂praca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna; umowy mi臋dzynarodowe) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Stosunki mi臋dzyregionalne
Unia Europejska oraz Ameryka 艁aci艅ska i Karaiby s膮 naturalnymi partnerami, kt贸rych 艂膮cz膮 g艂臋bokie wi臋zy polityczne, gospodarcze i kulturowe. Unia zawar艂a wiele um贸w z krajami regionu (z 27 z 33 pa艅stw). Powi膮zania gospodarcze r贸wnie偶 s膮 silne 鈥� UE jest najwi臋kszym inwestorem w regionie, trzecim co do wielko艣ci partnerem handlowym i najwi臋kszym ofiarodawc膮 pomocy na rzecz rozwoju. Kraje UE oraz Ameryki 艁aci艅skiej i Karaib贸w stanowi膮 razem ponad jedn膮 trzeci膮 pa艅stw cz艂onkowskich Organizacji Narod贸w Zjednoczonych i s膮 si艂膮 nap臋dow膮 solidnego multilateralizmu opartego na zasadach.
7 czerwca 2023 r. wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpiecze艅stwa oraz Komisja przyj臋li wsp贸lny komunikat pt. . Zgodnie z nim Unia ma zacie艣ni膰 stosunki z Ameryk膮 艁aci艅sk膮 i Karaibami oraz odnowi膰 partnerstwo z tym regionem. W dokumencie wskazano sze艣膰 priorytetowych kwestii:
- odnowa partnerstwa politycznego;
- umocnienie wsp贸lnego programu handlowego;
- strategia Global Gateway, kt贸ra ma pom贸c w sprawiedliwej, zielonej i cyfrowej transformacji oraz eliminacji nier贸wno艣ci;
- partnerska wsp贸艂praca na rzecz wymiaru sprawiedliwo艣ci, bezpiecze艅stwa obywateli i zwalczania mi臋dzynarodowej przest臋pczo艣ci zorganizowanej;
- wsp贸艂praca na rzecz propagowania pokoju i bezpiecze艅stwa, demokracji, praworz膮dno艣ci, praw cz艂owieka i pomocy humanitarnej;
- tworzenie dynamicznego partnerstwa mi臋dzyludzkiego.
W komunikacie uznano dyplomacj臋 parlamentarn膮 za zasadniczy element budowania stosunk贸w z regionem. Wspomniano w szczeg贸lno艣ci o roli Europejsko-Latynoameryka艅skiego Zgromadzenia Parlamentarnego (EuroLat).
A. Szczyty
Pierwszy szczyt UE 鈥� Ameryka 艁aci艅ska i听Karaiby odby艂 si臋 w听Rio de Janeiro w听czerwcu 1999听r. Zapocz膮tkowa艂 on partnerstwo strategiczne obydwu region贸w. Sz贸sty i ostatni szczyt UE鈥揂meryka 艁aci艅ska i Karaiby odby艂 si臋 w Madrycie w 2010 r. Utworzono podczas niego Fundacj臋 UE鈥揂meryka 艁aci艅ska i Karaiby, kt贸ra ma wzmacnia膰 i propagowa膰 partnerstwo strategiczne mi臋dzy oboma regionami.
W 2010 r. powsta艂a Wsp贸lnota Pa艅stw Ameryki 艁aci艅skiej i Karaib贸w (CELAC), kt贸ra jest blokiem regionalnym 33 pa艅stw Ameryki 艁aci艅skiej i Karaib贸w. Szczyty regionalne mi臋dzy UE a CELAC s膮 obecnie g艂贸wnym forum dialogu i wsp贸艂pracy, kt贸ra ma umo偶liwi膰 wsp贸lne stawienie czo艂a globalnym wyzwaniom. Trzeci szczyt szef贸w pa艅stw lub rz膮d贸w UE鈥揅ELAC odby艂 si臋 w Brukseli 17鈥�18 lipca 2023 r., osiem lat po poprzednim szczycie. Przyw贸dcy UE i CELAC zobowi膮zali si臋, 偶e odnowi膮 i zinstytucjonalizuj膮 swoje d艂ugotrwa艂e partnerstwo. Szczyt odby艂 si臋 pod has艂em 鈥濷dnowienie partnerstwa mi臋dzy obydwoma regionami w celu wzmocnienia pokoju i zr贸wnowa偶onego rozwoju鈥�. Om贸wiono podczas niego wiele zagadnie艅, w tym 艣ci艣lejsz膮 wsp贸艂prac臋 na forach wielostronnych, pok贸j i bezpiecze艅stwo na 艣wiecie, handel i inwestycje, przeciwdzia艂anie zmianie klimatu, sprawiedliwo艣膰 i bezpiecze艅stwo. W szczycie uczestniczy艂a przewodnicz膮ca Parlamentu Europejskiego Roberta Metsola. W swoim przem贸wieniu skupi艂a si臋 na tym, jak wa偶ne jest, by osi膮gn膮膰 post臋py w pracach nad niesfinalizowanymi umowami handlowymi i uk艂adami o stowarzyszeniu. Na zako艅czenie szczytu przyj臋to, kt贸r膮 zatwierdzi艂y wszystkie kraje UE鈥揅ELAC z wyj膮tkiem jednego. Podczas wydarzenia opublikowano r贸wnie偶 , a przyw贸dcy postanowili organizowa膰 kolejne szczyty co dwa lata. Kolejny szczyt ma si臋 odby膰 w Kolumbii w 2025 r.
B. Wymiar parlamentarny
Dla UE i Ameryki 艁aci艅skiej i Karaib贸w dyplomacja parlamentarna jest podstawowym forum dialogu, wymiany pomys艂贸w i najlepszych praktyk. Regularne kontakty mi臋dzy pos艂ami do Parlamentu Europejskiego a听pos艂ami z听Ameryki 艁aci艅skiej nawi膮zano w听1974听r. przy okazji pierwszej z听17 organizowanych co dwa lata konferencji mi臋dzyparlamentarnych.
W听2006听r. utworzono Europejsko-Latynoameryka艅skie Zgromadzenie Parlamentarne, zwane te偶 EuroLatem, kt贸re sta艂o si臋 instytucj膮 parlamentarn膮 partnerstwa strategicznego obydwu region贸w. S艂u偶y ono jako forum do prowadzenia dyskusji, monitorowania i听przegl膮du wszystkich kwestii zwi膮zanych z听partnerstwem.
EuroLat liczy 150 cz艂onk贸w: 75 z Parlamentu Europejskiego i 75 z听subregionalnych parlament贸w Ameryki 艁aci艅skiej, w听tym z听Parlamentu Latynoameryka艅skiego, Parlamentu Wsp贸lnoty Andyjskiej, Parlamentu 艢rodkowoameryka艅skiego, Parlamentu Mercosuru oraz kongres贸w Chile i听Meksyku.
Na forum EuroLatu prowadzi si臋 dyskusje na temat m.in. cyfryzacji i gospodarki cyfrowej, cyberbezpiecze艅stwa i sztucznej inteligencji, walki z przest臋pczo艣ci膮 zorganizowan膮, bezpiecze艅stwa 偶ywno艣ciowego i zmiany klimatu. Od 2006听r. odby艂o si臋 艂膮cznie 15 sesji plenarnych. Ostatnia sesja plenarna Eurolat mia艂a miejsce w lipcu 2023听r. w Madrycie (Hiszpania).
We wsp贸lnej deklaracji z trzeciego szczytu UE鈥揅ELAC stwierdzono, 偶e dyplomacja parlamentarna jest wa偶nym elementem stosunk贸w mi臋dzy oboma regionami i wyra偶ono uznanie dla konstruktywnej roli EuroLat w tym zakresie. Ponadto wsp贸艂przewodnicz膮cy Eurolatu przypomnieli uczestnikom szczytu o tym, jak wa偶ne jest zawarcie niesfinalizowanych dwustronnych um贸w handlowych i uk艂ad贸w o stowarzyszeniu dotycz膮cych zmiany klimatu oraz o偶ywienia multilateralizmu.
Stosunki parlamentarne UE z krajami Karaib贸w wchodz膮 w zakres kompetencji Wsp贸lnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS[1]鈥揢E. Od 2024听r. w obowi膮zuje umowa z Samoa, w kt贸rej skupiono si臋 na potrzebach poszczeg贸lnych region贸w. W nast臋pstwie tej umowy utworzono Zgromadzenie Parlamentarne Karaiby鈥揢E. Nowy organ odby艂 posiedzenie inauguracyjne w lutym 2024听r. w Angoli. W jego sk艂ad wchodzi 15 pos艂贸w do PE i po jednym po艣le z ka偶dego z kraj贸w Karaib贸w. Na pierwszym posiedzeniu Zgromadzenie Parlamentarne Karaiby鈥揢E przyj臋艂o sw贸j regulamin, zgodnie z kt贸rym ma spotyka膰 si臋 co roku, na przemian w regionie Karaib贸w i w Unii Europejskiej. Nast臋pne zgromadzenie odb臋dzie si臋 w 2025听r. na Karaibach.
Stosunki z听subregionami
A. Wsp贸lnota Andyjska (Boliwia, Kolumbia, Ekwador i听Peru)
W听grudniu 2003听r. UE i region andyjski podpisa艂y umow臋 o听dialogu politycznym i听wsp贸艂pracy (PDCA), kt贸ra dalej rozszerzy艂a zakres wsp贸艂pracy obu region贸w. Umowa ta jednak jeszcze nie wesz艂a w听偶ycie. Negocjacje w sprawie uk艂adu o stowarzyszeniu rozpocz臋艂y si臋 w czerwcu 2007听r. i听doprowadzi艂y do zawarcia w marcu 2010听r. Umowa 鈥� podpisana w听czerwcu 2012听r. i听ratyfikowana przez Parlament Europejski w听grudniu 2012听r. 鈥� wesz艂a w听偶ycie 1听marca 2013听r. w听Peru, a听w听Kolumbii 鈥� 1听sierpnia 2013听r. Przewiduje ona ca艂kowit膮 liberalizacj臋 handlu wyrobami przemys艂owymi i听produktami rybo艂贸wstwa w听ci膮gu 10 lat (przy czym wi臋kszo艣膰 ce艂 zostanie zniesiona w听momencie jej wej艣cia w听偶ycie). Zwi臋ksza tak偶e dost臋pu do rynku dla produkt贸w rolnych. Zakres umowy obejmuje zam贸wienia publiczne, inwestycje, prawa cz艂owieka oraz normy pracy i standardy ochrony 艣rodowiska. Ekwador przyst膮pi艂 do umowy handlowej 1听stycznia 2017听r. Boliwia mo偶e r贸wnie偶 stara膰 si臋 o przyst膮pienie do umowy, ale jak dot膮d tego nie uczyni艂a. Aby umowa wesz艂a w 偶ycie, musi ratyfikowa膰 j膮 jeszcze tylko jedno pa艅stwo cz艂onkowskie 鈥� Belgia.
B. Karaiby
Stosunki mi臋dzy UE a Karaibami kszta艂tuj膮 r贸偶ne nak艂adaj膮ce si臋 na siebie ramy instytucjonalne, w tym umowa z Samoa i jej protok贸艂 z Karaib贸w, kt贸ry obejmuje 15 pa艅stw karaibskich[2].
zapewnia ustrukturyzowane ramy szerszego i pog艂臋bionego dialogu i wsp贸艂pracy. Unia jest najwi臋kszym partnerem handlowym Karaib贸w. Najwa偶niejszym partnerem regionalnym UE, je艣li chodzi o dialog gospodarczy, jest Karaibskie Forum Pa艅stw AKP (Cariforum). W jego sk艂ad wchodz膮 cz艂onkowie Wsp贸lnoty Karaibskiej oraz Dominikana. W 2008听r. pa艅stwa te podpisa艂y 鈥� kompleksow膮 umow臋 o wolnym handlu i gospodarce.
Negocjacje w sprawie zawarcia PDCA z Kub膮 rozpocz臋艂y si臋 w kwietniu 2014听r. i zako艅czy艂y si臋 pomy艣lnie w marcu 2016听r. Umow臋 tymczasowo stosuje si臋 od 1 listopada 2017听r. Zacznie ona w听pe艂ni obowi膮zywa膰, gdy ratyfikuj膮 j膮 wszystkie pa艅stwa cz艂onkowskie UE. PDCA zawiera trzy g艂贸wne rozdzia艂y dotycz膮ce dialogu politycznego, wsp贸艂pracy i dialogu na temat polityki sektorowej oraz handlu.
C. Ameryka 艢rodkowa (Kostaryka, Salwador, Gwatemala, Honduras, Nikaragua i听Panama)
Uk艂ad o听stowarzyszeniu UE鈥揂meryka 艢rodkowa, pierwsze tego typu porozumienie mi臋dzy regionami zawarte przez UE, zosta艂 podpisany w听czerwcu 2012听r. i听ratyfikowany przez Parlament Europejski w听grudniu 2012听r. Sk艂ada si臋 on z trzech filar贸w 鈥� dialogu politycznego, wsp贸艂pracy i handlu. Ustanowiono w nim cel, jakim jest rozwijanie uprzywilejowanego partnerstwa politycznego opartego na warto艣ciach, zasadach i wsp贸lnych celach. Uk艂ad ma r贸wnie偶 poprawi膰 sytuacj臋 w zakresie praw cz艂owieka, ograniczy膰 ub贸stwo, zwalcza膰 nier贸wno艣ci, zapobiega膰 konfliktom, a tak偶e wspiera膰 dobre rz膮dy, bezpiecze艅stwo, integracj臋 regionaln膮 i zr贸wnowa偶ony rozw贸j. W听ramach uk艂adu o听stowarzyszeniu zliberalizowano tak偶e handel wyrobami przemys艂owymi i听produktami rybo艂贸wstwa oraz zniesiono wi臋kszo艣膰 ce艂 w听handlu produktami rolnymi. Od 2013 r. tymczasowo stosuje si臋 jedynie rozdzia艂 dotycz膮cy handlu. Wszystkie pa艅stwa cz艂onkowskie UE ratyfikowa艂y uk艂ad. Oczekuje si臋, 偶e wejdzie on w 偶ycie w 2024听r. Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia b臋dzie monitorowa膰 jego wdra偶anie, co oznacza, 偶e Parlament b臋dzie mia艂 wi臋cej mo偶liwo艣ci dzia艂ania.
D. Mercosur (Argentyna, Brazylia, Paragwaj i听Urugwaj)
Negocjacje w听sprawie uk艂adu o听stowarzyszeniu z Mercosurem, obejmuj膮cego dialog polityczny, wsp贸艂prac臋 i听wolny handel, rozpocz臋to w听1999听r. Porozumienie polityczne osi膮gni臋to w 2019听r. Ratyfikacj臋 uk艂adu o stowarzyszeniu wstrzymano jednak ze wzgl臋du na obawy zwi膮zane ze standardami ochrony 艣rodowiska i przestrzeganiem praw cz艂owieka w Brazylii pod rz膮dami prezydenta Bolsonaro. Negocjacje wznowiono w 2022听r. po wyborze na prezydenta Luiza In谩cia Luli da Silvy, ale proces przyj臋cia uk艂adu znajduje si臋 obecnie w impasie. Je偶eli uk艂ad wejdzie w听偶ycie, b臋dzie to oznacza艂o zniesienie ce艂 na 91听% towar贸w wywo偶onych z听UE do Mercosuru oraz obni偶enie ce艂 na r贸偶ne produkty. UE zniesie c艂a na 92听% towar贸w przywo偶onych z听Mercosuru, ale utrzyma kontyngenty taryfowe na wra偶liwe produkty rolne.
Stosunki z听poszczeg贸lnymi krajami
A. Brazylia
W听2007听r. UE i听Brazylia ustanowi艂y partnerstwo strategiczne. W ramach tego partnerstwa UE i听Brazylia nawi膮za艂y wsp贸艂prac臋 i听dialog polityczny w听ponad 30 obszarach b臋d膮cych przedmiotem wsp贸lnego zainteresowania, takich jak pok贸j i听bezpiecze艅stwo mi臋dzynarodowe, prawa cz艂owieka, zarz膮dzanie sektorem publicznym, kwestie gospodarcze i听finansowe, innowacyjno艣膰, polityka spo艂eczna, edukacja, 艣rodowisko i听integracja regionalna. Partnerstwo strategiczne UE鈥揃razylia obejmuje r贸wnie偶 regularny dialog mi臋dzy brazylijskim Kongresem Narodowym a听Parlamentem Europejskim. W 2022听r. na prezydenta Brazylii wybrano Luiza In谩cia Lul臋 da Silv臋. Po obj臋ciu przez niego urz臋du w styczniu 2023听r. stosunki UE鈥揃razylia znacznie si臋 o偶ywi艂y, w tym dosz艂o do serii wizyt wysokiego szczebla z udzia艂em obu stron. W 2023听r. Brazyli臋 odwiedzi艂y co najmniej cztery delegacje[3] Parlamentu Europejskiego. Szczyt UE鈥揃razylia zaplanowano na 2024听r.
B. Chile
W 2002 r. UE zawar艂a z Chile uk艂ad o stowarzyszeniu. Negocjacje w sprawie aktualizacji uk艂adu o stowarzyszeniu i zast膮pienia go zaawansowan膮 umow膮 ramow膮 rozpocz臋艂y si臋 w listopadzie 2017 r. i zako艅czy艂y si臋 w grudniu 2022 r. W lutym 2024听r. Parlament Europejski zatwierdzi艂 umow臋 ramow膮. Parlament i Rada Unii Europejskiej przyj臋艂y umow臋 przej艣ciow膮 w sprawie handlu, kt贸ra zawiera jedynie postanowienia zaawansowanej umowy ramowej dotycz膮ce handlu i inwestycji. Wymaga ona ratyfikacji wy艂膮cznie na szczeblu UE. Po tym, jak Chile zako艅czy wewn臋trzne procedury ratyfikacyjne, umowa przej艣ciowa w sprawie handlu wejdzie w 偶ycie. Umowa przej艣ciowa w sprawie handlu wyga艣nie, gdy zaawansowana umowa ramowa wejdzie w 偶ycie 鈥� czyli po jej ratyfikacji przez wszystkie pa艅stwa cz艂onkowskie.
Zaktualizowana umowa obejmuje filar dotycz膮cy dialogu politycznego i wsp贸艂pracy oraz filar dotycz膮cy handlu i inwestycji. Wzmacnia ona stosunki handlowe i inwestycyjne mi臋dzy UE a Chile, zawiera wi膮偶膮ce zobowi膮zania w zakresie ochrony 艣rodowiska i pracy oraz u艂atwia dost臋p do surowc贸w krytycznych. Po raz pierwszy w historii w umowie UE zawarto te偶 specjalny rozdzia艂 po艣wi臋cony handlowi i r贸wnouprawnieniu p艂ci. Od 2003听r. Wsp贸lna Komisja parlamentarna UE鈥揅hile monitoruje wdra偶anie uk艂adu o stowarzyszeniu. B臋dzie te偶 monitorowa膰 wdra偶anie zaawansowanej umowy ramowej, ka偶dego roku po艣wi臋caj膮c tej kwestii dwa posiedzenia.
C. Meksyk
Meksyk to jedyne pa艅stwo, z听kt贸rym UE zawar艂a zar贸wno uk艂ad o听stowarzyszeniu, jak i听partnerstwo strategiczne. W 2000 r. wesz艂a w 偶ycie mi臋dzy UE i Meksykiem, znana r贸wnie偶 jako umowa UE鈥揗eksyk. W umowie zinstytucjonalizowano dialog polityczny, poszerzono zakres wsp贸艂pracy, w tym w dziedzinie demokracji i praw cz艂owieka, oraz utworzono stref臋 wolnego handlu UE鈥揗eksyk. W听maju 2016听r. rozpocz臋艂y si臋 negocjacje z听Meksykiem maj膮ce na celu aktualizacj臋 umowy UE鈥揗eksyk. W kwietniu 2018 r. strony osi膮gn臋艂y porozumienie co do zasady w sprawie rozdzia艂贸w dotycz膮cych handlu, a w kwietniu 2020 r. 鈥� w sprawie ostatnich nieuregulowanych kwestii. Umowa obecnie oczekuje na ratyfikacj臋.
Partnerstwo strategiczne ustanowiono w 2009 r. w podw贸jnym celu 鈥� zacie艣niania wsp贸艂pracy UE鈥揗eksyk i koordynacji kwestii og贸lno艣wiatowych na szczeblu wielostronnym oraz dostarczenia dodatkowego bod藕ca politycznego stosunkom i听inicjatywom dwustronnym. W听ramach partnerstwa strategicznego odby艂y si臋 trzy szczyty UE鈥揗eksyk 鈥� ostatnio w听czerwcu 2015听r. UE i听Meksyk prowadz膮 regularny dialog na wysokim szczeblu dotycz膮cy wielu kwestii, w听tym praw cz艂owieka, bezpiecze艅stwa, egzekwowania prawa, gospodarki, 艣rodowiska i听zmiany klimatu. Od 2005听r. wdra偶anie umowy UE鈥揗eksyk monitoruje Wsp贸lna Komisja Parlamentarna UE鈥揗eksyk. Spotyka si臋 ona zazwyczaj dwa razy w roku i s艂u偶y za podstawowe forum wymiany pogl膮d贸w.
听
Jonas Kraft / Clotilde Chantal Claudie Sebag