An daonlathas a chur chun cinn agus breathn贸ireacht toghch谩n
Is tosa铆ocht de chuid an Aontais Eorpaigh an daonlathas a chur chun cinn ar fud na cruinne. Is 茅 an daonlathas an t-aon ch贸ras rialaithe go f贸ill inar f茅idir le daoine a gcearta daonna a fheidhmi煤 ina n-ioml谩ine, agus is gn茅 chinntitheach 茅 贸 thaobh na forbartha agus cobhsa铆ocht fhadt茅armach de. Agus 铆 ar an aon institi煤id de chuid AE a thoghtar go d铆reach, t谩 tiomantas ar leith ag Parlaimint na hEorpa do chur chun cinn an daonlathais.
Bun煤s dl铆
- Airteagail听2 agus听21 den Chonradh ar an Aontas Eorpach (CAE);
- Airteagal听205 den Chonradh ar Fheidhmi煤 an Aontais Eorpaigh (CFAE).
An creat beartais agus uirlis铆 beartais
D茅anann cur chuige AE i leith an daonlathais comhl谩n煤 ar an obair a dh茅anann s茅 maidir le cearta an duine (f茅ach bileog eolais5.4.1). T谩 s茅 bunaithe ar Dhearbh煤 Uilechoiteann Chearta an Duine agus ar chaighde谩in idirn谩isi煤nta agus r茅igi煤nacha eile maidir le cearta an duine, institi煤id铆 daonlathacha agus toghch谩in. 脫听2015 i leith, t谩 AE ag bun煤 a chuid taca铆ochta don daonlathas ar Chl谩r Oibre听2030 don Fhorbairt Inbhuanaithe, go h谩irithe Sprioc听16 maidir le hinstiti煤id铆 cuntasacha agus cinnteoireacht chuimsitheach a mbeidh daoine rannph谩irteach inti, agus Sprioc听10 maidir leis an 茅agothroime a laghd煤.
An 17听Samhain听2009, ghlac an Chomhairle concl煤id铆 maidir le taca铆ocht don daonlathas i gcaidreamh seachtrach AE, inar leagadh amach strait茅is nua chun tac煤 leis an daonlathas tr铆 chur chuige t铆rshonrach, n铆os m贸 comhlean煤nachais agus rannph谩irt铆ocht na ngeallsealbh贸ir铆 go l茅ir. Ina dhiaidh sin, sa Chl谩r Oibre don Athr煤 贸n gCoimisi煤n in听2011, tarraing铆odh aird ar an t谩bhacht a bhaineann le taca铆ocht a thabhairt do chearta an duine, don daonlathas agus don dea-rial煤 laistigh de bheartas forbartha an Aontais. In听2012, th谩inig AE ar chomhaont煤 faoi chreat strait茅iseach maidir le cearta an duine agus leis an daonlathas, agus 贸 shin i leith ghlac s铆 3 phlean gn铆omha铆ochta lena chur chun feidhme. Tar 茅is 脡ir铆 Amach na nArabach in听2011, rinne AE nuashonr煤 ar bheartas comharsanachta na hEorpa chun cur chuige 鈥榯uilleann breis tuilleadh鈥� a ghlacadh, ina gceangla铆tear taca铆ocht leis an aistri煤 chuig an daonlathas agus leis an 鈥榙aonlathas domhain鈥�. Tairgeadh dreasachta铆 鈥� lena n-谩ir铆tear comhth谩th煤 eacnama铆och n铆os doimhne, c煤namh airgeadais n铆os m贸, soghluaisteacht n铆os fearr do dhaoine agus rochtain ar mhargadh inmhe谩nach AE 鈥� do na t铆ortha a bh铆 toilteanach athch贸irithe polaiti煤la a dh茅anamh.
I m铆 Dheireadh F贸mhair听2019, ghlac an Chomhairle concl煤id铆 maidir leis an daonlathas ina nd茅antar athdhearbh煤 ar phrionsabail na gconcl煤id铆 a th谩inig uaithi in听2009, agus ina sainaithn铆tear d煤shl谩in nua nach m贸r do AE dul i ngleic leo go pr谩inneach agus go cuimsitheach tr铆 ghn铆omha铆ocht sheachtrach. I measc na nd煤shl谩n sin t谩 an bonn a bheith 谩 bhaint 贸 phr贸isis dhaonlathacha agus 贸 institi煤id铆 daonlathacha; easpa muin铆ne in institi煤id铆 agus i bpolaiteoir铆; an sp谩s daonlathach don tsocha铆 shibhialta a bheith ag dul i laghad; s谩ruithe ar chearta an duine agus ar shaoirs铆 bun煤sacha a bheith ag dul i m茅id; agus c煤bl谩il tr铆 煤s谩id a bhaint as teicneola铆ochta铆 ar l铆ne.
Athdhearbha铆odh tiomantas AE do dhl煤s a chur lena iarrachta铆 an daonlathas a chur chun cinn i , a ghlac an Chomhairle i m铆 na Samhna听2020. Leis an bplean lena sain铆tear tosa铆ochta铆 don tr茅imhse听2020-2024, d茅antar an taca铆ocht don daonlathas a phr铆omhshruth煤 sna c煤ig l铆ne ghn铆omha铆ochta ar fad, agus is 茅 an teideal at谩 ar cheann acu sin n谩 鈥楽ochaithe athl茅imneacha, cuimsitheacha agus daonlathacha a th贸g谩il鈥�.
Leag an Chomhairle b茅im ar r贸l na socha铆 sibhialta sna concl煤id铆 uaithi in听2012 dar teideal 鈥楩r茅amhacha an daonlathais agus na forbartha inbhuanaithe: Rannph谩irt铆ocht na hEorpa leis an tsocha铆 shibhialta i gcaidrimh sheachtracha鈥�. I gconcl煤id铆 an 19听Meitheamh听2017 贸n gComhairle maidir le rannph谩irt铆ocht AE sa tsocha铆 shibhialta 贸 thaobh an chaidrimh sheachtraigh de, rinneadh athdhearbh煤 ar thiomantas AE i leith socha铆 shibhialta at谩 cumhachtaithe agus a bhfuil teacht aniar inti mar bhealach t谩bhachtach chun tac煤 leis an dea-rialachas agus an smacht reachta in aon daonlathas.
Tugann roinnt gn茅ithe de bheartas AE, a bhfuil forbairt d茅anta air le himeacht ama, aghaidh ar chearta an duine agus ar phrionsabail dhaonlathacha araon. Ina measc t谩 strait茅is铆 t铆rshonracha maidir le cearta an duine agus leis an daonlathas, ina sain铆tear na tosa铆ochta铆 gn铆omha铆ochta agus na cusp贸ir铆 a bheidh ag AE i dt铆ortha comhph谩irt铆ochta. 脕ir铆tear leis freisin na for谩lacha maidir le cearta an duine agus leis an daonlathas i gcomhaontuithe idirn谩isi煤nta, lenar f茅idir le AE tr谩d谩il n贸 comhar a chur ar fionra铆 m谩 dh茅anann t铆r s谩ruithe tromch煤iseacha ar chearta an duine agus ar phrionsabail dhaonlathacha. Gn茅 eile is ea ionstraim chisti煤ch谩in shonrach chun tac煤 le gn铆omhaithe na socha铆 sibhialta i r茅imse an daonlathais agus chearta an duine (f茅ach th铆os).
Is uirlis l谩rnach de chuid AE 铆 an bhreathn贸ireacht toghch谩n chun tac煤 le forbairt铆 daonlathacha i dt铆ortha nach t铆ortha den Aontas iad, cearta an duine agus an smacht reachta a chur chun cinn, agus rannchuidi煤 le coth煤 na s铆och谩na agus le coinbhleachta铆 a chosc. D茅anann misin breathn贸ireachta toghch谩n fhadt茅armacha AE (EOManna) meas煤n煤 ar imeachta铆 a thiteann amach i rith an phr贸isis toghch谩in. N铆 m贸r don t铆r 贸stach cuireadh a thabhairt sular f茅idir leis an AE feidhm a bhaint as an misean breathn贸ireachta toghch谩n. Go hiond煤il, cuireann breathn贸ir铆 fadt茅armacha t煤s leis an mbreathn贸ireacht dh谩 mh铆 roimh na toghch谩in agus leanann siad an pr贸iseas toghch谩in ina ioml谩ine go dt铆 f贸gairt na dtortha铆 oifigi煤la agus an n贸s imeachta achomhairc. D茅anann breathn贸ir铆 gearrth茅armacha faireach谩n ar an l谩 v贸t谩la agus ar theail铆 na v贸ta铆. Is iond煤il gur Feisire de Pharlaimint na hEorpa an pr铆omhbhreathn贸ir. Tar 茅is an mhisin, foils铆onn an misean breathn贸ireachta toghch谩n tuarasc谩il chr铆ochnaitheach ina bhfuil na concl煤id铆 agus molta铆, a thugann treoir maidir le hathch贸iri煤 toghch谩in agus an c煤namh a d鈥檉h茅adfadh AE a chur ar f谩il san am at谩 le teacht. Sa bhreis ar bhreathn贸ireacht toghch谩n, is f茅idir le AE c煤namh teicni煤il agus 谩bharach toghch谩in a chur ar f谩il do th铆ortha comhph谩irt铆ochta, rud a chuireann feabhas ar na d谩la铆 le haghaidh toghch谩in dhaonlathacha, a mh茅ada铆onn acmhainneacht na ngn铆omhair铆 st谩it agus neamhst谩it, agus a thaca铆onn leis na hathch贸irithe a bhfuil g谩 leo, agus an timthriall toghch谩in ina ioml谩ine 谩 cur san 谩ireamh.
I m铆 na Samhna听2021, sheol an tAontas agus a Bhallst谩it tionscnamh . Chun tionchar na taca铆ochta don daonlath煤 ar fud an domhain a mh茅ad煤, t谩 tr铆 chol煤n i bhFoireann na hEorpa maidir leis an Daonlathas: taighde ar dhea-chleachtais agus ar bheartais maidir le taca铆ocht dhaonlathach; L铆onra Fhoireann na hEorpa maidir leis an Daonlathas (ar an leibh茅al domhanda); agus saineolas a chur ar f谩il maidir le taca铆ocht daonlathais ar leibh茅al na t铆re.
Glacann an tAontas agus a Bhallst谩it p谩irt freisin i bhf贸raim iltaobhacha, amhail na N谩isi煤in Aontaithe, Comhairle na hEorpa n贸 an Eagra铆ocht um Shl谩nd谩il agus Comhar san Eoraip (ESCE), chun an daonlathas a chur chun cinn agus a chosaint. Ghlac Uachtar谩n na Comhairle Eorpa铆 agus Uachtar谩n an Choimisi煤in Eorpaigh p谩irt sa faoi sti煤ir na St谩t Aontaithe, at谩 d铆rithe ar athnuachan dhaonlathach a chur chun cinn agus ceannair铆 a spreagadh chun freagairt le ch茅ile ar an treocht dhomhanda maidir le c煤l煤 daonlathach.
Ionstraim铆 airgeadais
Is iad an agus an 听2021-2027 na pr铆omhionstraim铆 maoinithe at谩 ag an Aontas chun tac煤 leis an daonlathas. Taca铆onn IPA III le t铆ortha is iarrth贸ir铆 agus le t铆ortha is iarrth贸ir铆 ionchasacha de chuid an Aontais na crit茅ir 谩bhartha bhallra铆ochta a chomhl铆onadh. Maoin铆onn NDICI 鈥� An Eoraip Dhomhanda cl谩ir gheografacha sna t铆ortha eile nach gcumhda铆tear le IPA III, chomh maith le cl谩ir th茅amacha a bhfuil cl煤dach domhanda acu. 脕ir铆tear ar a chusp贸ir铆 ginear谩lta an daonlathas, an smacht reachta agus urraim do chearta an duine a chomhdhl煤th煤, tac煤 leo agus iad a chur chun cinn. D铆r铆onn an cl谩r t茅amach maidir le cearta an duine agus leis an daonlathas ar eagra铆ochta铆 na socha铆 sibhialta agus ar an daonlathas agus ar chosant贸ir铆 chearta an duine. Le buis茅ad EUR听1.511听billi煤n, feidhm铆onn s茅 go neamhsple谩ch ar thoili煤 rialtais na dt铆ortha comhph谩irt铆ochta. Ina theannta sin, leis an gcl谩r maoin铆tear EOManna AE agus gn铆omha铆ochta铆 comhl谩ntacha maidir le toghch谩in, chomh maith le comhar le pr铆omh-chomhph谩irtithe idirn谩isi煤nta i r茅imse an daonlathais agus chearta an duine.
In听2013, buna铆odh an . Oibr铆onn an Dearlaic ar bhonn neamhsple谩ch mar fhond煤ireacht dl铆 phr铆obh谩idigh agus t谩 s茅 mar aidhm leis tac煤 le gn铆omhaithe polaiti煤la agus gn铆omhaithe 贸n tsocha铆 shibhialta a bh铆onn ag f茅achaint le hathr煤 daonlathach a bhaint amach tr铆 ch煤namh airgeadais saincheaptha a chur ar f谩il ar bhealach tapa, sol煤btha agus neamh-mhaorlathach, agus 茅 d铆rithe ar chomharsanachta铆 thoir agus theas an Aontais. Ar chomhalta铆 a bhoird rialaithe t谩 ionadaithe 贸 Bhallst谩it agus institi煤id铆 AE, lena n-谩ir铆tear suas le naon煤r 贵别颈蝉颈谤铆 Eorpacha, agus saineolaithe eile.
R贸l Pharlaimint na hEorpa
T谩 Parlaimint na hEorpa, arb 铆 an t-aon institi煤id Eorpach 铆 a thoghann saor谩naigh AE go d铆reach, tiomanta go m贸r do ch贸rais dhaonlathacha inbhuanaithe a chur chun cinn ar fud an domhain. T谩 aird tarraingthe aici ar an tiomantas sin i roinnt 谤煤苍. Gach bliain, glacann an Pharlaimint 谤煤苍 maidir le cearta an duine agus leis an daonlathas ar domhan agus maidir le beartas AE i leith an 谩bhair, ina nd茅antar anail铆s ar na pr铆omhdh煤shl谩in agus na ruda铆 is m贸 at谩 bainte amach i dtaca le cur chuige AE i leith na taca铆ochta don daonlathas, agus d茅antar molta铆 ann don am at谩 le teacht. An 9听Samhain听2023, ghlac an Pharlaimint moladh ar an gceart chun rannph谩irt铆ochta a neart煤: dlisteanacht agus athl茅imneacht na bpr贸iseas toghch谩nach i gc贸rais pholaiti煤la neamhliobr谩lacha agus i r茅imis fhorl谩mhacha.
T谩 r茅imse uirlis铆 forbartha ag an bParlaimint ar mhaithe le p谩irt 茅ifeachtach a ghlacadh sa . B铆onn an Pharlaimint i mbun gn铆omha铆ochta铆 breathn贸ireachta toghch谩n go lean煤nach, agus 铆 ag obair chun dlisteanacht pr贸iseas toghch谩in n谩isi煤nta a neart煤 agus muin铆n an phobail i gcosaint toghch谩n agus chearta an duine a mh茅ad煤. Cuireann s铆 roinnt toscaireachta铆 parlaiminteacha chuig tr铆煤 t铆ortha gach bliain chun breathn贸ireacht a dh茅anamh ar thoghch谩in n贸 ar reifrinn i dt铆ortha nach t铆ortha den Aontas iad. F茅adfaidh an Pharlaimint cinneadh a dh茅anamh na toscaireachta铆 sin ar a bhfuil 贵别颈蝉颈谤铆 de Pharlaimint na hEorpa a sheoladh ar choinn铆oll gur toghch谩in n谩isi煤nta at谩 ann, go bhfuil cuireadh faighte ag AE n贸 ag Parlaimint na hEorpa 贸 na h煤dar谩is n谩isi煤nta, agus go bhfuil misean fadt茅armach ann. D茅antar toscaireachta铆 parlaiminteacha a chomhth谩th煤 i gc贸na铆 i misin breathn贸ireachta toghch谩n AE n贸 i misin fhadt茅armacha Oifig um Institi煤id铆 Daonlathacha agus um Chearta an Duine (ODIHR) na hEagra铆ochta um Shl谩nd谩il agus Comhar san Eoraip (ESCE). T茅itear i gcomhairle le Parlaimint na hEorpa maidir le roghn煤 agus plean谩il mhisin breathn贸ireachta toghch谩n AE agus maidir leis an obair leantach ina ndiaidh.
Agus a cur chuige cuimsitheach i leith na taca铆ochta don daonlathas mar threoir aici, nascann an Pharlaimint an bhreathn贸ireacht toghch谩n le gn铆omha铆ochta铆 comhl谩ntacha, lena n-谩ir铆tear gn铆omha铆ochta铆 r茅amhthoghch谩in agus obair leantach iarthoghch谩in, gn铆omha铆ochta铆 ar son chearta an duine, agus togra铆 chun tac煤 le hobair pharlaiminteach. D铆r铆tear go speisialta ar na t铆ortha is iarrth贸ir铆 n贸 is iarrth贸ir铆 ionchasacha agus ar Chomharsanacht na hEorpa. Cuid铆onn Parlaimint na hEorpa le parlaimint铆 lasmuigh de theorainneacha AE chun a n-acmhainneacht institi煤ideach a neart煤 tr铆 chomhdh谩lacha agus seimine谩ir, cl谩ir oili煤na chomhph谩irteacha agus cuairteanna staid茅ir do chomhalta铆 agus d鈥檕ifigigh, chomh maith le comhaltachta铆 do bhaill foirne parlaimint铆 t铆ortha nach t铆ortha den Aontas iad. Taca铆onn s铆 le parlaimint铆 comhph谩irt铆ochta chun cearta an duine a phr铆omhshruth煤 sa reachta铆ocht agus chun nascadh leis an tsocha铆 shibhialta. 脡asca铆onn an Pharlaimint an foth煤 acmhainneachta do ghn铆omhair铆 an athraithe dhaonlathaigh, lena n-谩ir铆tear cosant贸ir铆 chearta an duine, agus cuireann s铆 saoirse na me谩n agus an iriseoireacht neamhsple谩ch chun cinn. T谩 Duais Sakharov um Shaoirse Smaointeoireachta de chuid na Parlaiminte agus gn铆omha铆ochta铆 phobal buaiteoir铆 Dhuais Sakharov comhth谩ite sa chur chuige sin.
Ceapadh cl谩r Simone Veil go sonrach chun tac煤 le polaiteoir铆 agus parlaiminteoir铆 ar mn谩 iad. Cuireann an Pharlaimint taca铆ocht agus saineolas ar f谩il chomh maith i r茅imse na hidirghabh谩la agus an idirphl茅, tr铆 ghn铆omha铆ochta铆 spriocdh铆rithe le parlaimint铆 comhph谩irteacha agus imeachta铆 idirn谩isi煤nta at谩 d铆rithe ar idirghabh谩il agus ar choinbhleachta铆 a chosc. Is uirlis idirghabh谩la 茅 Idirphl茅 Jean Monnet um Sh铆och谩in agus Daonlathas a d鈥檉horbair an Pharlaimint chun ceannair铆 polaiti煤la a thabhairt le ch茅ile ar mhaithe leis an gcumars谩id idirph谩irt铆 agus coth煤 comhdhearcaidh a chur chun cinn. T谩 an 颁濒谩谤 do Cheannair铆 Polaiti煤la 脫ga ar cheann de na tionscnaimh shuaitheanta a ceapadh chun idirphl茅 agus tuiscint a chur chun cinn i measc na gceannair铆 a bheidh ann amach anseo lasmuigh den Aontas, agus, ar an gcaoi sin, rannchuid铆onn s茅 le muin铆n agus s铆och谩in a choth煤. Sa 贸 Pharlaimint na hEorpa maidir le hacmhainneacht AE a fhoth煤 maidir le coinbhleachta铆 a chosc agus idirghabh谩il a dh茅anamh iontu, a glacadh i m铆 an Mh谩rta听2019, aithn铆tear a th谩bhachta铆 at谩 na pr贸isis idirghabh谩la agus idirphl茅 agus r贸l na Parlaiminte iontu.
Tugann an Gr煤pa Taca铆ochta Daonlathais agus Comhordaithe Toghch谩n (DEG) treoir pholaiti煤il i leith ghn铆omha铆ochta铆 茅ags煤la na Parlaiminte. T谩 16听Fheisire de Pharlaimint na hEorpa sa ghr煤pa agus t谩 cathaoirligh na g颁辞颈蝉迟铆 um Ghn贸tha铆 Eachtracha agus um Fhorbairt sa Pharlaimint ina gcomhchathaoirligh air. D茅anann DEG cinneadh faoi mhisin breathn贸ireachta toghch谩in Pharlaimint na hEorpa agus glacann s茅 cl谩r oibre bliant煤il le haghaidh na ngn铆omha铆ochta铆 eile. Don bhliain听2024, rinne DEG athdhearbh煤 ar na s茅 th铆r agus r茅igi煤n tosa铆ochta (an 脷cr谩in, an tSeoirsia, an Mhold贸iv, an T煤in茅is, na Balc谩in Thiar agus an Pharlaimint Phan-Afracach, agus an Bhealar煤is mar thosa铆ocht pholaiti煤il ad hoc) chomh maith le r茅ims铆 t茅amacha (gn铆omha铆ochta铆 r茅amhthoghch谩in agus iar-thoghch谩in, idirghabh谩il pharlaiminteach agus idirphl茅 parlaiminteach, gn铆omha铆ochta铆 ar son chearta an duine, lena n-谩ir铆tear pobal agus comhlacht Dhuais Sakharov, agus parlaimint铆 agus nu谩la铆ocht dhaonlathach).
听
Rasma Kaskina