Transport lotniczy: reguły rynkowe
Stworzenie pod koniec lat 90. jednolitego rynku lotniczego spowodowało gruntowne przeobrażenie sektora transportu lotniczego i wznacznej mierze przyczyniło się do tego, że wciągu ostatnich 20 lat europejski transport lotniczy silnie się rozwinął.
Podstawa prawna
Artykuł 100 ust.2 .
Cele
Utworzenie jednolitego rynku transportu lotniczego wEuropie, zapewnienie jego prawidłowego funkcjonowania rozszerzenie oniektóre państwa spoza UE wnajwiększym możliwym zakresie.
ąԾę
W przeszłości transport lotniczy rozwijał się pod auspicjami organów krajowych pod ich kontrolą. WEuropie przeważnie oznaczało to monopolistyczną pozycję przewoźników krajowych porty lotnicze będące własnością publiczną lub publicznie zarządzane. Międzynarodowy transport lotniczy, opierający się na międzypaństwowych umowach dwustronnych, rozwijał się wtaki sam sposób – przy ścisłej kontroli nad dostępem do rynku systemem własności przewoźników wszczególności.
Po urzeczywistnieniu rynku wewnętrznego, za pomocą kilku pakietów unijnych środków regulacyjnych, stopniowo przekształcono chronione krajowe rynki lotnicze wkonkurencyjny, jednolity rynek transportu lotniczego (w praktyce lotnictwo stało się pierwszym – i wznacznej mierze wciąż jedynym – rodzajem transportu, który zyskuje dzięki wpełni zintegrowanemu jednolitemu rynkowi). „Pakiety” Jednolitego aktu europejskiego – pierwszy z1987r. drugi z1990r. – zapoczątkowały łagodzenie przepisów regulujących taryfy zdolności przewozowe. W1992r. na mocy „trzeciego pakietu” (a mianowicie rozporządzeń Rady (EWG) nr, , obecnie zastąpionych ) zniesiono wszystkie pozostałe ograniczenia handlowe obowiązujące europejskie linie lotnicze działające na terytorium Unii Europejskiej. Rynek ten rozszerzono następnie na Norwegię, Islandię oraz Szwajcarię i można było go nadal rozszerzać na kraje sąsiadujące na mocy [1].
Na mocy „trzeciego pakietu” krajowych przewoźników lotniczych zastąpiono wspólnotowymi przewoźnikami lotniczymi wyznaczono podstawową zasadę, wmyśl której każdy wspólnotowy przewoźnik lotniczy może swobodnie ustalać taryfy lotnicze dla pasażerów ładunków, atakże ma dostęp do wszystkich wewnątrzunijnych tras lotniczych bez jakiegokolwiek zezwolenia czy upoważnienia (zwyłączeniem pewnych bardzo szczególnych tras, na które państwa członkowskie mogą na określonych warunkach i wograniczonym czasie nakładać obowiązek użyteczności publicznej).
W „trzecim pakiecie” ustanowiono także wymogi, które wspólnotowi przewoźnicy lotniczy muszą spełniać, aby rozpocząć lub kontynuować działalność, amianowicie:
- muszą być własnością państw członkowskich lub obywateli państw członkowskich, którzy skutecznie je kontrolują, aich główne miejsce prowadzenia działalności musi znajdować się wjednym zpaństw członkowskich;
- muszą znajdować się wdobrej sytuacji finansowej; muszą posiadać odpowiednie ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej wrazie wypadku;
- muszą posiadać kwalifikacje zawodowe organizacyjne, pozwalające zapewnić bezpieczeństwo operacji zgodnie zobowiązującymi przepisami. Kwalifikacje te potwierdza się wydaniem „certyfikatu przewoźnika lotniczego”.
Jednocześnie przyjęto wspólne zasady mające zapewnić prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku lotniczego, które wymagają przede wszystkim: (1)równych warunków działania oraz (2)wysokiego jednolitego poziomu ochrony pasażerów.
Aby zapewnić równe warunki działania, do sektora transportu lotniczego stosuje się przepisy dotyczące pomocy państwa (art. 107 i 108 TFUE) oraz konkurencji (art. 101–109 TFUE – fuzje, sojusze, ustalanie cen itp.). Komisja przyjęła wytyczne dotyczące oceny finansowania sektora ze środków publicznych (w przypadku linii lotniczych miało to miejsce w 1994 r. / w przypadku portów lotniczych i pomocy na rozpoczęcie działalności dla przedsiębiorstw lotniczych oferujących przeloty z regionalnych portów lotniczych – w 2005 r.). Zaktualizowano je wiosną 2014 r.
Przepisy UE zapewniają wszystkim przewoźnikom te same prawa możliwości dostępu do usług związanych ztransportem lotniczym. Gwarancji takich nie mają oni jednak wniektórych państwach nienależących do UE, wktórych dyskryminujące praktyki oraz dotacje mogą dawać nieuczciwą przewagę konkurencyjną przewoźnikom lotniczym ztych właśnie państw.
Aby zaradzić tej sytuacji, na mocy z 17 kwietnia 2019r. w sprawie ochrony konkurencji w transporcie lotniczym i uchylającego dzǰąԾ (WE) nr868/2004 ustanowiono mający zapewnić uczciwą konkurencję i utrzymać wysokiej jakości sieć połączeń w całej UE. By zrealizować te cele, upoważniono Komisję do wszczynania dochodzeń i podejmowania decyzji w sprawie środków kompensacyjnych, jeżeli praktyka, która zakłóca konkurencję, spowodowała szkodę lub stwarza wyraźne zagrożenie wystąpienia szkody dla unijnego przewoźnika lotniczego. Rozporządzenie weszło w życie 30 maja 2019r.
Sprawiedliwy dostęp do portów lotniczych usług lotniczych zapewniono w , wktórym przewidziano, że wprzeciążonych portach lotniczych „czas na start lądowanie” (tj.pozwolenie na lądowanie lub start wokreślonym dniu i ookreślonej porze) muszą być przydzielane liniom lotniczym wsposób sprawiedliwy, niedyskryminujący przejrzysty przez niezależnego „koordynatora przydziałów czasu na start lądowanie”. Aby jeszcze bardziej poprawić efektywność przydzielania czasu na start i lądowanie oraz zapewnić optymalne wykorzystanie przepustowości portów lotniczych[2], w 2011r. Komisja przedstawiła wniosek zmieniający. Negocjacje w sprawie tego wniosku zawieszono jednak w 2013r.
ٳę쾱 stopniowo otwarto rynek na konkurencję w zakresie usług obsługi naziemnej. Wniosek Komisji z2011r. wsprawie dalszej liberalizacji tego rynku wramach największych europejskich portów lotniczych został jednak wycofany w 2014r. W ustanowiono podstawowe zasady pobierania opłat lotniskowych uiszczanych przez przewoźników lotniczych ztytułu korzystania zobiektów usług portów lotniczych. 17października 2023r. Komisja przyjęła w odniesieniu do niektórych wymogów sprawozdawczych w dziedzinach transportu drogowego i lotnictwa oraz . 13marca 2024r. Parlament przyjął w pierwszym czytaniu na posiedzeniu plenarnym zarówno wniosek dotyczący decyzji, jak i wniosek dotyczący rozporządzenia. i zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE.
Aby zapewnić sprawiedliwy dostęp do sieci dystrybucji uniemożliwić wpływ takich sieci na wybór dokonywany przez konsumentów, od 1989r. obowiązują wspólne zasady. Wmyśl tych zasad komputerowe systemy rezerwacji (będące „maszynowymi pośrednikami” między liniami lotniczymi abiurami podróży), wskrócie KSR, muszą wyświetlać przewozy lotnicze wszystkich linii lotniczych na ekranach komputerów biur podróży wsposób niedyskryminujący (). Niemniej znaczenie KSR maleje, jako że coraz powszechniej stosuje się dystrybucję on-line, także za pośrednictwem stron internetowych przewoźników.
Aby chronić pasażerów[3] statki powietrzne, atakże zapewnić wysoki jednolity poziom bezpieczeństwa na całym terytorium Unii Europejskiej, krajowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa zastąpiono wspólnymi przepisami, których zakres jest stopniowo poszerzany, tak aby objąć cały łańcuch usług wzakresie transportu lotniczego. Ponadto ustanowiono Europejską Agencję Bezpieczeństwa Lotniczego, której powierzono zadanie opracowania projektu przepisów wykonawczych dotyczących bezpieczeństwa oraz nadzorowania ich wdrożenia[4]. We wszystkich portach lotniczych Unii Europejskiej zharmonizowano także wymogi bezpieczeństwa, aby skuteczniej zapobiegać aktom przestępczym wymierzonym wstatki powietrzne oraz wich pasażerów załogi[5]. Ponadto istnieją wspólne przepisy na rzecz ochrony praw pasażerów lotniczych () zapewniające pasażerom co najmniej minimalny poziom wsparcia i odszkodowanie w razie dłuższych opóźnień lub odwołanych lotów. Chociaż obowiązujące przepisy zapewniają znacznie lepszą ochronę praw pasażerów linii lotniczych niż w jakimkolwiek innym regionie świata, czasami okazują się trudne do zastosowania, co prowadzi do częstych postępowań sądowych[6]. Wmarcu 2013r. Komisja przedstawiła nowy i służący poprawie egzekwowania przepisów UE przez wyjaśnienie kluczowych zasad dorozumianych praw pasażerów. Procesu współdecyzji nigdy jednak nie zakończono.
W październiku 2022r. UE i Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej[7] podpisały umowę o transporcie lotniczym, dzięki której zwiększy się częstotliwość bezpośrednich połączeń między tymi dwoma regionami świata oraz zwiększone zostaną możliwości transportu lotniczego przy jednoczesnej poprawie zasad i norm.
W styczniu 2023r. uchylono w sprawie ograniczenia emisji hałasu z cywilnych samolotów odrzutowych, ponieważ na mocy nakazano całkowite wycofanie wszystkich statków powietrznych, które nie spełniały określonych w dyrektywie dopuszczalnych wartości emisji hałasu, co .
Odpowiedź na kryzys wywołany epidemią COVID-19
W następstwie pandemii COVID-19 podjęto szereg środków, aby zaradzić trudnościom napotykanym przez sektor lotniczy:
- z 30marca 2020r. zmieniające dzǰąԾ Rady (EWG) nr95/93 wsprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie wportach lotniczych Wspólnoty w celu zwolnienia przedsiębiorstw lotniczych z obowiązku wykorzystywania przyznanego im czasu na start lub lądowanie, który to obowiązek skutkował wysyłaniem w trasę statków powietrznych bez pasażerów tzw. (ghostflights). Mechanizm ten kilkakrotnie przedłużano. Ostatni przegląd przepisów – – przyjęto w październiku 2022r. Ogólnie rzecz biorąc, przegląd ten pozwoli liniom lotniczym na większą elastyczność, gdy będą musiały reagować na niespodziewane wydarzenia w najbliższej przyszłości. Wojna w Ukrainie również pokazała, że inne rodzaje nieprzewidzianych wydarzeń na niektórych trasach mogą mieć poważne i trwałe skutki dla ruchu lotniczego i zdolności linii lotniczych do spełnienia normalnych wymogów dotyczących wykorzystania przydziałów czasu na start lub lądowanie.
- z 25maja 2020r. zmieniające – w związku z pandemią COVID-19 – dzǰąԾ (WE) nr 1008/2008 w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty (dzǰąԾ w sprawie przewozów lotniczych). Środki tymczasowe obejmują zmianę zasad wydawania zezwoleń przewoźnikom lotniczym w razie problemów finansowych wywołanych pandemią, uproszczenie procedur dotyczących wprowadzania ograniczeń praw przewozowych oraz skuteczniejsze procedury udzielania zamówień na usługi obsługi naziemnej.
Aby przeciwdziałać ryzyku poważnego pogorszenia koniunktury gospodarczej, Komisja opublikowała dotyczące środków pomocy państwa (kilkakrotnie aktualizowane). Umożliwia to państwom członkowskim UE udzielanie pomocy przedsiębiorstwom, i uzupełnia możliwości dostępne w ramach obecnych zasad pomocy państwa. Państwa członkowskie zaproponowały już kilka środków obejmujących całą gospodarkę i pewne środki sektorowe. W marcu 2023 r. tymczasowe ramy zostały rozszerzone, aby wspierać środki służące przejściu na gospodarkę neutralną emisyjnie oraz umożliwić państwom członkowskim wspieranie gospodarki w kontekście wojny Rosji przeciwko Ukrainie.
Obniżanie emisyjności transportu
Pakiet „Gotowi na 55” (przyjęty przez Komisję w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu w lipcu 2021r.) zawierał zestaw wniosków dotyczących transportu lotniczego:
- [8] (), aby stopniowo wycofywać bezpłatne uprawnienia do emisji w lotnictwie i dostosować się do globalnego mechanizmu kompensacji i redukcji CO2 dla lotnictwa międzynarodowego ().
- , który stanowi w szczególności, że statki powietrzne mają dostęp do dostaw czystej energii elektrycznej w głównych portach lotniczych. opublikowano wDzienniku Urzędowym UE 22września 2023r.
- (ReFuelEU w lotnictwie). Porty lotnicze i dostawcy paliwa w UE są zobowiązani zapewnić, aby począwszy od 2025r. co najmniej 2% paliwa lotniczego było ekologiczne i by udział ten wzrastał co pięć lat do 70% w 2050r. opublikowano wDzienniku Urzędowym UE 31października 2023r.
Rola Parlamentu Europejskiego
W licznych sprawozdaniach, awszczególności wrezolucji z14lutego 1995r. zatytułowanej „Przyszłość lotnictwa cywilnego wEuropie” Parlament podkreślił potrzebę wypracowania wspólnej polityki wdziedzinie transportu lotniczego, zapewniającej większą uczciwszą konkurencję między liniami lotniczymi. Dlatego też Parlament stale popiera utworzenie właściwe funkcjonowanie jednolitego rynku lotniczego.
Niemniej jednak, udzielając tego poparcia, Parlament stale podkreśla, że liberalizacja transportu lotniczego musi być realizowana wsposób ostrożny stopniowy, atakże że należy czuwać nad równowagą między dobrem konsumentów ainteresami sektora.
Z tego względu wostatnich trzydziestu latach Parlament zawsze opowiadał się za uczciwą konkurencją, bezpieczeństwem lotniczym, wysoką jakością usług prawami pasażerów, występując jednocześnie wobronie warunków pracy personelu linii lotniczych nie zapominając oochronie środowiska. Przykładowo, od samego początku procesu liberalizacji, Parlament walczył oustanowienie kryteriów regulujących pomoc państwa dla portów lotniczych linii lotniczych, atakże oprzyjęcie wspólnych przepisów wzakresie obsługi naziemnej, opłat lotniskowych praw pasażerów. Ponadto Parlament domaga się bardziej ekologicznych paliw lotniczych, przyspieszonego wprowadzenia zrównoważonych paliw lotniczych i utworzenia zrównoważonego funduszu lotniczego.
Niedawnym, kolejnym dowodem na to „zrównoważone podejście” do liberalizacji transportu lotniczego była przeprowadzona przez Parlament wpierwszym czytaniu radykalna zmiana wniosków Komisji z2011r. wsprawie przydziału czasu na start lądowanie oraz wsprawie usług obsługi naziemnej wportach lotniczych Unii Europejskiej.
W sprawozdaniu z20marca 2018r. wsprawie ochrony konkurencji wtransporcie lotniczym Parlament wyraził poparcie dla wniosku Komisji, którego celem jest ochrona unijnych przewoźników lotniczych przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorstw lotniczych spoza UE. Głównym zamiarem Komisji jest ustanowienie praktycznego, skutecznego łatwego wużyciu unijnego instrumentu, który służyłby do zniechęcania lub do kompensacji szkód wynikających zpomocy państwa lub innych praktyk dyskryminacyjnych ze strony podmiotów spoza UE wlotnictwie.
Powiązane rezolucje ustawodawcze i nieustawodawcze Parlamentu Europejskiego:
- w sprawie komunikatu Komisji zatytułowanego „Przyszłość lotnictwa cywilnego w Europie”;
- wsprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady wsprawie wspólnych zasad realizacji usług transportu lotniczego na terenie Wspólnoty;
- wsprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady wsprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie wportach lotniczych Unii Europejskiej;
- wsprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady wsprawie usług obsługi naziemnej wportach lotniczych Unii uchylającego dyrektywę Rady 96/67/WE;
- wsprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady zmieniającego dzǰąԾ (WE) nr261/2004 ustanawiające wspólne zasady odszkodowania pomocy dla pasażerów wprzypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów oraz dzǰąԾ (WE) nr2027/97 wsprawie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego wodniesieniu do przewozu drogą powietrzną pasażerów ich bagażu;
- w sprawie lotnictwa;
- wsprawie europejskiej strategii wdziedzinie lotnictwa;
- w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony konkurencji w transporcie lotniczym, uchylającego dzǰąԾ (WE) nr868/2004;
- w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego dzǰąԾ (EWG) nr95/93 wsprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie wportach lotniczych Wspólnoty;
- w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego szczególne tymczasowe środki wzwiązku zpandemią COVID-19 oraz dotyczącego ważności niektórych certyfikatów świadectw, licencji zezwoleń oraz przesunięcia niektórych okresowych kontroli szkoleń wniektórych obszarach prawodawstwa dotyczącego transportu;
- w sprawie wpływu nielegalnej wojny napastniczej prowadzonej przez Rosję w Ukrainie na sektory transportu i turystyki Unii Europejskiej. Wyraża zaniepokojenie wpływem wojny w Ukrainie na koszty operacyjne sektora lotnictwa, co sprawia, że zarówno przewozy pasażerskie, jak i towarowe są droższe;
- Rezolucja ustawodawcza z 13grudnia 2022r. w sprawie zgłoszenia w mechanizmie kompensacji i redukcji CO2 dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA). Zgodnie ze stanowiskiem Parlamentu wymagane było, aby państwa członkowskie poinformowały do 30listopada 2022r. operatorów statków powietrznych, że wymogi na 2021r. dotyczące kompensacji utrzymywały się na poziomie zero na podstawie międzynarodowych norm i zalecanych metod postępowania w zakresie ochrony środowiska w ramach CORSIA określonych przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego.
W związku z pandemią COVID-19 i jej wpływem na transport 19czerwca 2020r. Parlament przyjął , w której zaapelował o szybkie, krótko- i długoterminowe wsparcie dla sektorów transportu i turystyki, aby zapewnić im przetrwanie i konkurencyjność.
Od marca 2020r. Parlament przyjął w trybie pilnym szereg rezolucji ustawodawczych w celu zwalczania bezpośrednich negatywnych skutków pandemii dla sektora transportu.
Ariane Debyser / Olena Kuzhym