Ϸվ

Wszystkie instytucje UE i państwa członkowskie kontrolują budżet UE. Europejski Trybunał Obrachunkowy i Parlament Europejski przeprowadzają szczegółowe kontrole na różnych szczeblach. Każdego roku Parlament bada wykonanie budżetu wcelu udzielenia absolutorium Komisji, pozostałym instytucjom iagencjom UE.

Podstawa prawna[1]

  • Art. 287, 317, 318, 319, 322 i325 (TFUE);
  • (zob.wszczególności tytułII rozdział 7 ozasadzie należytego zarządzania finansami oraz wykonaniu, atakże tytuł XIV okontroli zewnętrznej iudzieleniu absolutorium);
  • w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami oraz w sprawie nowych zasobów własnych, w tym również harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych, część III;
  • Regulamin Parlamentu Europejskiego, tytułII rozdział6 i 7, art.99, 100 i104; tytułV rozdział2 art.134; załącznik V.

Cele

Zapewnienie legalności, dokładności inależytego zarządzania finansami woperacjach budżetowych oraz systemach kontroli finansowej, atakże należytego zarządzania finansami wramach europejskiego budżetu (gospodarność, efektywność iskuteczność) przy jednoczesnym zagwarantowaniu – to zadanie należy do Europejskiego Trybunału Obrachunkowego iParlamentu Europejskiego – realizacji tych celów (kryteria skuteczności).

ąԾę

A. Kontrola na szczeblu krajowym

Wstępną kontrolę dochodów iwydatków sprawują głównie organy krajowe. Utrzymały one swoje uprawnienia, zwłaszcza wodniesieniu do tradycyjnych zasobów własnych (1.4.1), wprzypadku których dysponują procedurami niezbędnymi do poboru ikontrolowania określonych kwot. Kontrolę budżetową sprawuje się również przez zwalczanie nieprawidłowości i nadużyć finansowych (1.4.6). Wydatki operacyjne z instrumentów objętych zarządzaniem dzielonym, takich jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny (które razem składają się na fundusze strukturalne), a także Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), są kontrolowane w pierwszej kolejności przez władze państw członkowskich.

B. Kontrola na szczeblu Unii Europejskiej

1. Kontrola wewnętrzna

W każdej instytucji kontrolę sprawują urzędnicy zatwierdzający iksięgowi, anastępnie audytor wewnętrzny danej instytucji.

2. Kontrola zewnętrzna: Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (1.3.12)

Kontrolę zewnętrzną sprawują krajowe trybunały obrachunkowe oraz Trybunał Obrachunkowy Unii Europejskiej, który co roku przedkłada władzy budżetowej szczegółowe sprawozdania zgodnie zpostanowieniami art.287 TFUE. Są to:

  • poświadczenie wiarygodności rachunków, jak również legalności iprawidłowości operacji leżących uich podstaw (DAS);
  • roczne sprawozdanie na temat wykonania budżetu ogólnego, wtym również budżetów wszystkich instytucji iorganów zdecentralizowanych;
  • specjalne sprawozdania roczne dotyczące agencji iorganów Unii Europejskiej;
  • sprawozdania specjalne na temat kwestii szczegółowych (kontrole wykonania zadań i zgodności);
  • opinie (na temat nowych lub zmienionych przepisów, które mają istotny wpływ na zarządzanie finansami w UE);
  • w przeglądach obejmujących tematy związane zpolityką izarządzaniem analizuje się obszary lub kwestie dotychczas nieskontrolowane lub ustala podstawę faktyczną niektórych kwestii.
  • W odniesieniu do lat budżetowych 2019, 2020 i 2021 Trybunał opublikował sprawozdanie na temat ogólnego wykonania budżetu UE. Zaprzestano publikowania tego sprawozdania począwszy od roku budżetowego 2022.

Trybunał przedkłada również sprawozdania dotyczące operacji zaciągania iudzielania pożyczek oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR). Ostatni EFR obejmował okres 2014–2020, a następnie został włączony do budżetu UE w wieloletnich ramach finansowych na lata 2021–2027[2].

3. Kontrola na szczeblu politycznym: kontrola sprawowana przez Parlament Europejski

W Parlamencie Europejskim Komisja Kontroli Budżetowej odpowiada za wypracowanie stanowiska Parlamentu, awszczególności za:

  • kontrolę wykonania budżetu Unii iEFR;
  • przygotowywanie decyzji w sprawie absolutorium, w tym wewnętrznej procedury udzielania absolutorium;
  • zamykanie przedstawienia ikontroli rachunków ibilansów Unii, jej instytucji ifinansowanych przez nią organów;
  • kontrolę działalności finansowej Europejskiego Banku Inwestycyjnego (1.3.15);
  • monitorowanie opłacalności różnych form europejskiego finansowania wzakresie wdrażania polityk Unii;
  • mianowanie członków ETO, z uwzględnieniem jego sprawozdań;
  • badanie nadużyć inieprawidłowości wwykonywaniu budżetu Unii, przyjmowanie środków wcelu przeciwdziałania tym nadużyciom inieprawidłowościom oraz ich ścigania, jak również ochronę ogólnych interesów finansowych Unii;
  • kontakty z Trybunałem Obrachunkowym, Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych i Prokuraturą Europejską.

Procedura udzielania absolutorium

Raz wroku Parlament, stosując się do zalecenia Rady, udziela Komisji (oraz innym instytucjom i organom) absolutorium zwykonania budżetu za rok n-2 po zapoznaniu się, m.in., z rocznymi sprawozdaniami zdziałalności dyrekcji generalnych Komisji (oraz innych instytucji), zrocznym sprawozdaniem Komisji zzarządzania iwyników, sprawozdaniem oceniającym (zgodnie z art.318 TFUE koncentruje się ono na wynikach unijnych programów, uwzględniając zalecenia Parlamentu i Rady z poprzednich lat) oraz zrocznym sprawozdaniem Trybunału Obrachunkowego iodpowiedziami Komisji iinnych instytucji na zadane pytania (art.319 TFUE). Ta procedura, będąca kontrolą parlamentarną wykonania budżetu, ma zapewnić zgodność z wymogami prawnymi i regulacyjnymi, a także należyte zarządzanie finansami. Komisja Kontroli Budżetowej przygotowuje stanowisko Parlamentu w sprawie wyżej wymienionych sprawozdań. Wynikającym z tego decyzjom o udzieleniu absolutorium towarzyszy rezolucja zawierająca uwagi i zalecenia Parlamentu dotyczące wykonania budżetu.

Komisja iinne instytucje mają obowiązek stosowania się do uwag Parlamentu Europejskiego zawartych wrezolucjach wsprawie absolutorium (art.319 ust.3 TFUE iart.262 rozporządzenia finansowego).

Zasadniczo Parlament rozpatruje sprawozdania wsprawie absolutorium na posiedzeniu plenarnym do dnia 15maja (art.260 rozporządzenia finansowego). Azatem, poza wyjątkowymi sytuacjami, głosowania wsprawie udzielenia absolutorium odbywają się wtrakcie majowej sesji miesięcznej, awprzypadku odroczenia – wtrakcie październikowej sesji miesięcznej. Jeżeli większość posłów nie poprze wniosku dotyczącego udzielenia absolutorium lub jeśli Parlament postanowi wstrzymać decyzję oudzieleniu absolutorium (wiosną), informuje odnośne instytucje ijednostki organizacyjne opowodach odroczenia udzielenia absolutorium. Muszą one wówczas bezzwłocznie przedsięwziąć środki, aby wyeliminować przeszkody uniemożliwiające podjęcie decyzji oudzieleniu absolutorium. Następnie wciągu sześciu miesięcy Komisja Kontroli Budżetowej przedkłada nowe sprawozdanie zawierające nowy wniosek dotyczący udzielenia bądź odmowy udzielenia absolutorium.

Chociaż wTFUE wspomina się jedynie oudzielaniu absolutorium Komisji, wcelu zachowania przejrzystości idemokratycznej kontroli Parlament udziela oddzielnego absolutorium pozostałym instytucjom iorganom oraz poszczególnym agencjom lub podobnym jednostkom (przepisy dotyczące uzyskiwania absolutorium przez zdecentralizowane agencje oraz partnerstwa publiczno-prywatne są określone w ich odnośnych rozporządzeniach ustanawiających). Od 2009 r. Parlament odmawia udzielenia absolutorium sekretarzowi generalnemu Rady ze względu na brak współpracy ze strony Rady w ramach procedury udzielania absolutorium. Natomiast decyzja irezolucja Parlamentu wsprawie absolutorium zwykonania budżetu ogólnego UE, sekcjaI – Parlament Europejski, trafiają do przewodniczącego Parlamentu.

Rola Parlamentu Europejskiego

A. Kształtowanie się uprawnień

W latach 1958–1970 Parlament Europejski był informowany odecyzjach wsprawie absolutorium zwykonania budżetu, udzielanego Komisji przez Radę. W1971r. Parlament uzyskał prawo do udzielania absolutorium wraz zRadą. Od 1czerwca 1977r., kiedy zaczął obowiązywać traktat z22lipca 1975r., Parlament sam udziela absolutorium po zapoznaniu się zzaleceniem Rady. Warto również wspomnieć, że Parlament – za pośrednictwem swoich właściwych komisji – przesłuchuje kandydatów na komisarzy iże Komisja Kontroli Budżetowej przesłuchuje kandydatów na członków Trybunału Obrachunkowego, jak również kandydatów proponowanych na stanowisko dyrektora generalnego Europejskiego Urzędu ds.Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) oraz na członków Komitetu Nadzoru OLAF. Stanowiska te nie mogą zostać obsadzone bez przeprowadzenia tych przesłuchań wParlamencie. Należy także zwrócić uwagę, że dyrektor generalny OLAF jest mianowany przez Komisję Europejską po konsultacji zParlamentem Europejskim iRadą oraz że członkowie Komitetu Nadzoru OLAF wyznaczani są, wdrodze wspólnego porozumienia, przez Parlament, Radę iKomisję.

B. Znaczenie udzielania absolutorium

Parlament Europejski może podjąć decyzję oodroczeniu absolutorium, jeżeli uważa, że wokreślonych aspektach zarządzania budżetem przez Komisję występują braki. Odmowa udzielenia absolutorium może być uznana za jednoznaczną zżądaniem ustąpienia Komisji zurzędu. Groźbę tę zrealizowano wgrudniu 1998r.: po głosowaniu na sesji plenarnej, wktórym wniosek oudzielenie absolutorium został odrzucony, powołano grupę pięciu niezależnych ekspertów, którzy zbadali prawdziwość skierowanych przeciwko Komisji zarzutów oszustwa, złego zarządzania inepotyzmu; 16marca 1999r. wszyscy członkowie Komisji jednocześnie ustąpili zzajmowanych stanowisk.

Odnośnie do absolutorium zwykonania budżetu ogólnego Unii Europejskiej udzielanego Komisji należy zauważyć, że Parlament Europejski wprowadził dwa nowe elementy wtrakcie procedury udzielania absolutorium za rok budżetowy 2011 i2012: jest to weryfikacja legalności i prawidłowości wydatków, której towarzyszy ocena skuteczności (art. 318 TFUE); sprawozdanie oceniające finanse Unii oparte na uzyskanych wynikach oraz przepis stanowiący, że decyzja o udzieleniu absolutorium może mimo wszystko zawierać zastrzeżenia dotyczące poszczególnych obszarów polityki. Podczas procedury udzielania absolutorium za 2019 r. po raz pierwszy od czterech lat Trybunał wydał negatywną opinię na temat legalności i prawidłowości wydatków, na których opierają się rozliczenia. W swoim pierwszym sprawozdaniu na temat ogólnego wykonania budżetu UE Trybunał stwierdził jednak, że obowiązujące procedury są zadowalające. Parlament zgodził się z sugestią Trybunału, że jakość informacji od Komisji powinna być lepsza, i podkreślił, że wskaźniki rezultatu i oddziaływania lepiej mierzą skuteczność realizacji niż wskaźniki wkładu i produktu.

W trakcie procedury udzielania absolutorium za 2019 r. Parlament zbadał również niedociągnięcia w zarządzaniu budżetem i finansami przez Europejską Agencję Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) i uznał wyjaśnienia agencji za niewystarczające. Parlament postanowił przełożyć udzielenie absolutorium Fronteksowi z wiosny 2021 r. na 21 października 2021 r., kiedy to na posiedzeniu plenarnym zagłosowano za udzieleniem absolutorium agencji, choć 90 mln EUR – czyli około 12% całkowitego budżetu agencji – umieszczono w rezerwie. Środki te mogą zostać uwolnione dopiero gdy Frontex spełni określone warunki, a mianowicie zatrudni 20 brakujących obserwatorów praw podstawowych i trzech odpowiednio wykwalifikowanych zastępców dyrektora wykonawczego, a także ustanowi mechanizm zgłaszania poważnych incydentów na granicach zewnętrznych UE oraz sprawnie działający system monitorowania praw podstawowych. Podczas kolejnej procedury udzielania absolutorium (w odniesieniu do budżetu na 2020 r.) Parlament odroczył decyzję w sprawie sprawozdania finansowego Fronteksu, ponieważ uznał, że Frontex nie spełnił warunków Parlamentu z października 2021 r. Ponadto agencja wciąż nie odniosła się do ustaleń dochodzenia przeprowadzonego przez OLAF w sprawie nękania, złego traktowania i wywożenia migrantów oraz nie złożyła Parlamentowi sprawozdania z postępów w tym zakresie. W niedawnych procedurach udzielania absolutorium obawy Parlamentu koncentrowały się na konieczności kontroli Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, wysokim poziomie błędu w programach wydatków, przejrzystości w wykorzystywaniu funduszy UE (w tym informacji o beneficjentach końcowych), dostępie organizacji pozarządowych do funduszy UE oraz wzmocnieniu ram kontroli i monitorowania w celu śledzenia wykorzystania funduszy UE w strefach niestabilnych lub strefach konfliktu.

Jak już wcześniej wspomniano, Komisja, pozostałe instytucje iagencje zdecentralizowane muszą składać sprawozdania z działań podejmowanych wreakcji na uwagi Parlamentu zawarte w rezolucjach o udzieleniu absolutorium. Państwa członkowskie informują Komisję odziałaniach podejmowanych wzwiązku zuwagami Parlamentu, aKomisja uwzględnia je wswoim sprawozdaniu uzupełniającym (art.262 rozporządzenia finansowego).

Wyspecjalizowane komisje Parlamentu pomagają również zagwarantować efektywne wydatkowanie unijnych środków finansowych wcelu ochrony interesów europejskich podatników. Ponadto członkowie Komisji Kontroli Budżetowej wielokrotnie spotykali się zprzedstawicielami odpowiednich komisji parlamentów państw członkowskich, zkrajowymi organami kontrolnymi i zprzedstawicielami służb celnych.

Więcej informacji na stronie internetowej Komisji Kontroli Budżetowej .

[1]Negocjacje międzyinstytucjonalne w sprawie nowego rozporządzenia finansowego były w momencie sporządzania niniejszego dokumentu.
[2]Ósmy, dziewiąty, dziesiąty i jedenasty EFR są nadal wdrażane i będą omawiane w oddzielnych sprawozdaniach aż do ich zakończenia.

Diána Haase