Καταπολέμηση της απάτης και προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πεδίο του ελέγχου του προϋπολογισμού βασίζεται σε δύο αρχές: αφενός στη διασφάλιση της ορθής εκτέλεσης του προϋπολογισμού της ΕΕ και αφετέρου στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης και την καταπολέμηση της απάτης. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) έχει την εξουσία να διερευνά περιπτώσεις απάτης εις βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, διαφθοράς και σοβαρών παραπτωμάτων και να αναπτύσσει πολιτική για την καταπολέμηση της απάτης. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) διερευνά, διώκει και παραπέμπει στη δικαιοσύνη εγκλήματα εις βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Νομική βάση
- Άρθρο 310 παράγραφος 6 και άρθρο 325 της (ΣΛΕΕ) σχετικά με την καταπολέμηση της απάτης·
- άρθρο 287 ΣΛΕΕ σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο·
- άρθρο 86 ΣΛΕΕ σχετικά με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας·
- του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ηςΙουλίου2018, σχετικά με τους δημοσιονομικούς κανόνες που εφαρμόζονται στον γενικό προϋπολογισμό της Ένωσης, την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1296/2013, (ΕΕ) αριθ. 1301/2013, (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, (ΕΕ) αριθ. 1304/2013, (ΕΕ) αριθ. 1309/2013, (ΕΕ) αριθ. 1316/2013, (ΕΕ) αριθ. 223/2014, (ΕΕ) αριθ. 283/2014 και της απόφασης αριθ. 541/2014/ΕΕ και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ, Ευρατόμ) αριθ. 966/2012, τίτλοι XIII και XIV·
- , της 16ης Δεκεμβρίου 2020, μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής για τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη συνεργασία σε δημοσιονομικά θέματα και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, καθώς και για τους νέους ίδιους πόρους, συμπεριλαμβανομένου ενός χάρτη πορείας για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων, ΜέροςIII·
- Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τίτλοςII κεφάλαιο6 άρθρα92, 93 και 94· ΤίτλοςV κεφάλαιο1 άρθρο129, κεφάλαιο2 άρθρο134 και κεφάλαιο4 άρθρο142· Παράρτημα V.
Στόχοι
Προκειμένου οι πολίτες να είναι σίγουροι ότι τα χρήματά τους χρησιμοποιούνται με τον ενδεδειγμένο τρόπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση, από κοινού με τα κράτη μέλη της, οφείλει να προστατεύει οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης. Σημαντικό είναι επίσης να παρακολουθείται και να εποπτεύεται το έργο της OLAF και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας και να υποστηρίζονται οι δράσεις της για την καταπολέμηση των κρουσμάτων απάτης και των παρατυπιών κατά την εκτέλεση του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Πλαίσιο
Η καταπολέμηση της απάτης και της διαφθοράς και η προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ επισημοποιήθηκαν με τη δημιουργία της «Μονάδας συντονισμού της καταπολέμησης της απάτης», ειδικής μονάδας, το 1988. Η Σύμβαση σχετικά με την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων θεσπίστηκε με την της 26ης Ιουλίου 1995. Η OLAF δημιουργήθηκε το 1999. Με τον , της 12ης Οκτωβρίου 2017, συστάθηκε η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO), η οποία άρχισε να λειτουργεί τον Ιούνιο του 2021.
Σε αυτά και σε άλλα νομοθετικά κείμενα και συστάσεις περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι στόχοι:
- η διασφάλιση της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων μέσω του ποινικού δικαίου και με διοικητικές έρευνες, μέσω μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διασφάλιση των χρημάτων των φορολογουμένων και μέσω της στρατηγικής της Επιτροπής ·
- η βελτίωση της διακυβέρνησης της και η ενίσχυση των διαδικαστικών εγγυήσεων στις έρευνες·
- η υποστήριξη της ·
Νομοθεσία
1. Ενίσχυση των μηχανισμών καταπολέμησης της απάτης
Το 2004 καθιερώθηκε το πρώτο πρόγραμμα «Hercule» με στόχο την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ μέσω της στήριξης δράσεων για την καταπολέμηση των παρατυπιών, της απάτης και της διαφθοράς εις βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ. Το «Hercule I» διαδέχθηκε το «» (2007-2013) και το «». (2014-2020). Το σύνολο των προγραμμάτων Hercule αποτελούν προϊόν διαχείρισης της OLAF. Στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (2021-2027), η Επιτροπή δρομολόγησε το νέο . Προορίζεται να αντιγράψει και να βελτιώσει το πρόγραμμα HerculeIII, και να το συνδυάσει με το σύστημα πληροφοριών κατά της απάτης (AFIS) και το σύστημα διαχείρισης παρατυπιών (IMS), τα οποία τελούν υπό τη διαχείριση της OLAF.
Το αποτελεί την τεχνική υποδομή για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την απάτη μεταξύ των εθνικών διοικήσεων και των διοικήσεων της ΕΕ, και στηρίζει την εφαρμογή της τελωνειακής και γεωργικής νομοθεσίας με την παροχή εργαλείων για την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνδρομή στις επιχειρησιακές δραστηριότητες για τον εντοπισμό περιπτώσεων απάτης ή διαφθοράς. Το είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών που διευκολύνει την αναφορά παρατυπιών σε διάφορους τομείς. Το σύστημα αυτό παρέχεται στα κράτη μέλη και στους δικαιούχους κονδυλίων της ΕΕ. Το IMS αποτελεί μέρος του AFIS και χρησιμοποιείται επί του παρόντος από 35 χώρες.
Το Κοινοβούλιο υποστηρίζει το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την ενίσχυση της καταπολέμησης της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, που προτάθηκε στο πλαίσιο της . Αυτό απαιτεί μια στρατηγική για βελτιωμένη και πολυδιάστατη συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των ίδιων των κρατών μελών, καθώς και μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη μηχανισμών πρόληψης, έγκαιρου εντοπισμού και παρακολούθησης της τελωνειακής διαμετακόμισης.
Το νέο λειτουργεί από την 1η Ιανουαρίου2024. Διατηρεί αρχεία πληροφοριών σχετικά με τις διασυνοριακές πληρωμές εντός της ΕΕ, καθώς και των πληρωμών σε τρίτες χώρες ή εδάφη. Αυτό θα επιτρέψει στις φορολογικές αρχές να παρακολουθούν δεόντως την ορθή εκπλήρωση των υποχρεώσεων ΦΠΑ στις διασυνοριακές παραδόσεις αγαθών και παροχές υπηρεσιών μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών (B2C). Τα τελευταία έτη, το Κοινοβούλιο έχει ζητήσει επιτακτικά από την Επιτροπή να λάβει μέτρα ώστε να εξασφαλίσει πλήρη διαφάνεια όσον αφορά όλους τους δικαιούχους κονδυλίων της ΕΕ από όλα τα κράτη μέλη, μέσω της δημοσίευσης καταλόγου με όλους τους δικαιούχους στον ιστότοπο της Επιτροπής. Το Κοινοβούλιο έχει επίσης ζητήσει από τα κράτη μέλη να συνεργάζονται με την Επιτροπή, και να της παρέχουν πλήρη και αξιόπιστη ενημέρωση σχετικά με τους δικαιούχους των κονδυλίων της ΕΕ τα οποία διαχειρίζονται τα ίδια.
Από την 1η Ιανουαρίου 2016, η Επιτροπή θέσπισε το . Το σύστημα χρησιμοποιείται για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, μέσω του εντοπισμού αναξιόπιστων προσώπων και οντοτήτων που υποβάλλουν αίτηση για κονδύλια της ΕΕ ή έχουν νομικές δεσμεύσεις έναντι θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ.
Το είναι ένα εργαλείο ΤΠ που χρησιμοποιείται για την εξόρυξη δεδομένων και τον εμπλουτισμό δεδομένων. Χρησιμοποιείται για διοικητικούς και διαχειριστικούς ελέγχους στον τομέα των διαρθρωτικών ταμείων. Το Arachne είναι σε θέση να εντοπίζει δικαιούχους έργων, συμβάσεις και αναδόχους που ενδέχεται να διαπράττουν απάτη, συγκρούσεις συμφερόντων και άλλες παρατυπίες. Η προτεινόμενη αναθεώρηση του δημοσιονομικού κανονισμού θα καταστήσει υποχρεωτική τη χρήση του συστήματος.
Η (οδηγία ΠΟΣ) αυξάνει το επίπεδο προστασίας του προϋπολογισμού της ΕΕ με την εναρμόνιση των ορισμών, των κυρώσεων και των περιόδων παραγραφής των ποινικών αδικημάτων εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ. Η Επιτροπή εκδίδει ετήσια έκθεση σχετικά με την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ (), η οποία παρέχει αξιολόγηση των επιτευγμάτων του έτους όσον αφορά την καταπολέμηση της απάτης και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ.
2. Νέα ευρωπαϊκή πολιτική και νέα ευρωπαϊκά προγράμματα για την καταπολέμηση της απάτης
Στις αρχές του 2019, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο τόνισε στην Ειδική Έκθεση αριθ. 01/2019 με τίτλο «» ότι η ΕΕ πρέπει να εντείνει την καταπολέμηση της απάτης, και ότι η Επιτροπή θα πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό και να επανεξετάσει τον ρόλο και την ευθύνη της υπηρεσίας της για την καταπολέμηση της απάτης.
Τον Απρίλιο του 2019, η Επιτροπή παρουσίασε (Στρατηγική της Επιτροπής για την καταπολέμηση της απάτης – CAFS), που επικαιροποιεί τη στρατηγική για την καταπολέμηση της απάτης του 2011. Η νέα στρατηγική έχει στόχο τη βελτίωση της συνοχής και τον συντονισμό στην καταπολέμηση της απάτης μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών της Επιτροπής. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει επίσης να προετοιμάσει το έδαφος για τη λήψη περισσότερων μέτρων που βασίζονται σε δεδομένα όσον αφορά την καταπολέμηση της απάτης κατά τα επόμενα χρόνια. Μολονότι η ίδια η CAFS εξακολουθεί να ισχύει, το που την συνοδεύει επικαιροποιήθηκε το 2023 για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τον πληθωρισμό, την ανάκαμψη μετά την πανδημία, την κλιματική αλλαγή και τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει πλέον 44δράσεις που κατανέμονται σε επτά κεφάλαια.
Η θέσπιση του σχεδίου ανάκαμψης οδήγησε σε μια νέα επιχείρηση για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ υπό την εποπτεία της Ευρωπόλ. Η στοχεύει ειδικά την απάτη που αφορά τα COVID-19 κονδύλια της ΕΕ για την ανάκαμψη. Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 15 Οκτωβρίου 2021 και αφορά τη συνεργασία μεταξύ της Ευρωπόλ, της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, της Eurojust, της OLAF και 19 κρατών μελών.
Με την έκδοση του θεσπίστηκε καθεστώς αιρεσιμότητας σχετικά με το κράτος δικαίου για την προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ο κανονισμός θεσπίστηκε για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων παραβιάσεων των αρχών του κράτους δικαίου. Τέθηκε σε ισχύ την 1ηΙανουαρίου2021.
Θεσμικά όργανα
1. Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF)
Η OLAF λειτουργεί ανεξάρτητα από την Επιτροπή και έχει την εξουσία να διερευνά περιπτώσεις απάτης εις βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, διαφθοράς και σοβαρών παραπτωμάτων εντός των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και να αναπτύσσει πολιτική για την καταπολέμηση της απάτης για την Επιτροπή. Το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή υπέγραψαν, το 1999, , το 1999, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή εκτέλεση των ερευνών της OLAF. Μέρος των κανόνων αυτών, που έχουν πλέον ενσωματωθεί στον , υποχρεώνει το προσωπικό να συνεργάζεται με την OLAF και προβλέπει ορισμένο βαθμό προστασίας των υπαλλήλων που αποκαλύπτουν πληροφορίες σχετικά με πιθανά κρούσματα απάτης ή διαφθοράς.
Ο νέος για την OLAF εγκρίθηκε το 2013 και τροποποιήθηκε τον Ιούλιο του 2016. Το νέο κείμενο επιφέρει ουσιαστικές βελτιώσεις, οι οποίες κατέστησαν την OLAF πιο αποτελεσματική, αποδοτική και υπόλογη, διασφαλίζοντας παράλληλα την ανεξαρτησία της στον τομέα των ερευνών. Παρέχει ιδίως έναν σαφέστερο ορισμό του νομικού πλαισίου για τις έρευνες για την καταπολέμηση της απάτης. Περιλαμβάνει επίσης ορισμούς για τις έννοιες «παρατυπία», «απάτη, διαφθορά και κάθε άλλη παράνομη δραστηριότητα εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης» και «οικονομικός φορέας». Αναφέρεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, διασφαλίζοντας το δικαίωμα υπεράσπισης και τις διαδικαστικές εγγυήσεις, τα δικαιώματα των μαρτύρων και των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και το δικαίωμα πρόσβασης σε αρχεία και άλλα σχετικά έγγραφα κατά τη διάρκεια των ερευνών της OLAF.
Η τελευταία έκδοση του ρυθμίζει τις έρευνες της OLAF υπό το φως της σύστασης της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας με σκοπό τη διασφάλιση της μέγιστης συμπληρωματικότητας και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των ερευνητικών καθηκόντων της OLAF όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τους επιτόπιους ελέγχους, τις επιθεωρήσεις, τη συνδρομή προς τις εθνικές αρχές, τα στοιχεία τραπεζικών λογαριασμών, το παραδεκτό των αποδεικτικών στοιχείων που συλλέγονται από την OLAF, τις υπηρεσίες για τον συντονισμό της καταπολέμησης της απάτης και τις δραστηριότητες συντονισμού.
2. Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO)
Οι κανόνες που διέπουν τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας περιγράφονται λεπτομερώς στο άρθρο86 της ΣΛΕΕ, το οποίο ορίζει ότι «για την καταπολέμηση των αδικημάτων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης, το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με ειδική νομοθετική διαδικασία μέσω κανονισμών, μπορεί να συστήσει Ευρωπαϊκή Εισαγγελία εκ της Eurojust».
Ο κανονισμός για τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας εγκρίθηκε με τη διαδικασία ενισχυμένης συνεργασίας στις 12 Οκτωβρίου 2017 και τέθηκε σε ισχύ στις 20 Νοεμβρίου 2017. Σήμερα συμμετέχουν 22 χώρες.
Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία είναι μια αποκεντρωμένη εισαγγελική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αποκλειστική αρμοδιότητα τη διερεύνηση, δίωξη και παραπομπή στη δικαιοσύνη εγκλημάτων εις βάρος του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαθέτει ομοιόμορφες εξουσίες έρευνας σε όλα τα συμμετέχοντα κράτη μέλη, που θα βασίζονται και θα ενσωματώνονται στις εθνικές έννομες τάξεις τους.
Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία άρχισε να λειτουργεί την 1η Ιουνίου 2021.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Το Κοινοβούλιο είναι συννομοθέτης για το πρόγραμμα της ΕΕ για την καταπολέμηση της απάτης για την περίοδο 2021-2027, το οποίο εγκρίθηκε στις 29 Απριλίου 2021. Ήταν επίσης συννομοθέτης για την οδηγία PIF, η οποία εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στις 5 Ιουλίου 2017.
Κάθε χρόνο, το Κοινοβούλιο εξετάζει την έκθεση PIF και διατυπώνει παρατηρήσεις επ’αυτής με ψήφισμα. Το πιο πρόσφατο ψήφισμα εγκρίθηκε στις 18Ιανουαίου2024.
Η κοινοβουλευτική Επιτροπή Ελέγχου του Προϋπολογισμού προβαίνει σε ακρόαση των προτεινόμενων μελών του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς και των προεπιλεγέντων υποψηφίων για τη θέση του Γενικού Διευθυντή της OLAF. Οι θέσεις αυτές δεν μπορούν να καλυφθούν χωρίς να πραγματοποιηθούν οι εν λόγω ακροάσεις στο Κοινοβούλιο. Ο Γενικός Διευθυντής της OLAF ορίζεται από την Επιτροπή, έπειτα από διαβούλευση με το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ενώ τα μέλη της Επιτροπής Εποπτείας της OLAF διορίζονται κοινή συναινέσει από το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή.
Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο συμφωνούν επίσης για τον διορισμό του Ευρωπαίου Γενικού Εισαγγελέα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, .
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα αυτό, επισκεφθείτε τον ιστότοπο της Επιτροπής Ελέγχου του Προϋπολογισμού.
Alexandra Cynthia Jana Pouwels