Ϸվ

Fraudebestrijding en bescherming van de financiële belangen vande EU

Het optreden van de Europese Unie op het gebied van begrotingscontrole is op twee beginselen gebaseerd: enerzijds ervoor zorgen dat de begroting van de EU naar behoren wordt besteed en anderzijds de financiële belangen van de Unie beschermen en fraude bestrijden. Het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) heeft de bevoegdheid om fraude tegen de EU-begroting, corruptie en ernstig wangedrag te onderzoeken, en ontwikkelt een fraudebestrijdingsbeleid. Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) heeft de taak om daders van strafbare feiten ten nadele van de begroting van de Europese Unie op te sporen, te vervolgen en voor de rechter te brengen.

Rechtsgrond

  • Artikel310, lid6, en artikel325 van het (VWEU) over fraudebestrijding;
  • Artikel287 VWEU over de Europese Rekenkamer;
  • Artikel86 VWEU over de oprichting van een Europees Openbaar Ministerie;
  • van het Europees Parlement en de Raad van 18juli 2018 tot vaststelling van de financiële regels van toepassing op de algemene begroting van de Unie, tot wijziging van Verordeningen (EU) nr.1296/2013, (EU) nr.1301/2013, (EU) nr.1303/2013, (EU) nr.1304/2013, (EU) nr.1309/2013, (EU) nr.1316/2013, (EU) nr.223/2014, (EU) nr.283/2014 en Besluit nr.541/2014/EU en tot intrekking van Verordening (EU, Euratom) nr.966/2012, Titels XIII en XIV;
  • van 16december 2020 tussen het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie betreffende begrotingsdiscipline, samenwerking in begrotingszaken en goed financieel beheer, alsmede betreffende nieuwe eigen middelen, met inbegrip van een routekaart voor de invoering van nieuwe eigen middelen, deel III;
  • Reglement van het Europees Parlement, titelII, hoofdstuk6, artikelen92, 93 en 94; titelV, hoofdstuk1, artikel129, hoofdstuk2, artikel134, en hoofdstuk4, artikel142; Bijlage V.

Doelstellingen

De burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat hun geld correct wordt besteed. Daarom moet de Europese Unie samen met haar lidstaten de financiële belangen van de Unie beschermen. Het is ook belangrijk om toezicht te houden op de werkzaamheden van OLAF en het EOM, en om beide te ondersteunen bij de bestrijding van fraude en onregelmatigheden bij de uitvoering van de begroting van de EU.

Achtergrond

De bestrijding van fraude en corruptie en de bescherming van de financiële belangen van de EU werd in 1988 geformaliseerd met de oprichting van de Eenheid voor coördinatie van de fraudebestrijding. De Overeenkomst aangaande de bescherming van de financiële belangen van de Europese Gemeenschappen werd geïntroduceerd bij de van 26juli1995. OLAF werd opgericht in 1999. Het EOM werd opgericht bij van 12oktober 2017 en is in juni 2021 operationeel geworden.

In de hierboven genoemde en andere wetgevingsteksten en aanbevelingen zijn de volgende doelstellingen opgenomen:

  • de bescherming van de financiële belangen van de Unie waarborgen door middel van strafrechtelijke en administratieve onderzoeken, via een geïntegreerd beleid dat erop gericht is ervoor te zorgen dat het geld van de belastingbetaler op de juiste wijze wordt besteed en via de van de Commissie;
  • de governance van verbeteren en de procedurele waarborgen in de onderzoeken versterken;
  • het ondersteunen.

Wetgeving

A. Versterking van fraudebestrijdingsmechanismen

In 2004 werd het eerste Hercules-programma gelanceerd, met als doel de financiële belangen van de EU te beschermen door onregelmatigheden, fraude en corruptie ten nadele van de EU-begroting te bestrijden. Hercules I werd opgevolgd door (2007-2013) en (2014-2020). Alle Hercules-programma’s werden beheerd door OLAF. In het kader van het meerjarig financieel kader (2021-2027) werd een nieuw ingevoerd. Het is bedoeld om het ܱI-programma voort te zetten en te verbeteren en het te combineren met twee andere systemen die door OLAF worden beheerd: het antifraude-informatiesysteem (AFIS) en het beheerssysteem voor onregelmatigheden (IMS).

Het biedt de technische infrastructuur voor de uitwisseling van fraudegerelateerde informatie tussen de nationale en de EU-diensten en ondersteunt de toepassing van de douane- en landbouwvoorschriften door instrumenten ter beschikking te stellen om informatie uit te wisselen en bijstand te verlenen bij operationele activiteiten om fraude en corruptie op te sporen. Het is een elektronisch systeem voor gegevensuitwisseling dat de melding van onregelmatigheden op verschillende gebieden vergemakkelijkt. Dit systeem wordt ter beschikking gesteld van de lidstaten en de begunstigden van EU-middelen. Het IMS maakt deel uit van het AFIS en wordt momenteel gebruikt door 35landen.

Het Parlement heeft zijn steun uitgesproken voor het actieplan van de Commissie om de strijd tegen belastingfraude en belastingontduiking op te voeren, dat deel uitmaakt van het . Dit houdt in dat er een strategie moet komen voor verbeterde en multidimensionale samenwerking en coördinatie, zowel tussen de lidstaten onderling als tussen de lidstaten en de Commissie. Daarnaast moet er speciale aandacht uitgaan naar de ontwikkeling van mechanismen voor de preventie en vroegtijdige opsporing van fraude en voor toezicht op douanevervoer.

Het nieuwe is sinds 1januari 2024 operationeel. Het zal gegevens over grensoverschrijdende betalingen binnen de EU en betalingen aan derde landen of gebieden opslaan. Dit zal de belastingautoriteiten in staat stellen om naar behoren toe te zien op de correcte naleving van de btw-verplichtingen bij grensoverschrijdende leveringen van goederen en diensten tussen ondernemingen en consumenten (business-to-consumer, B2C). De afgelopen jaren heeft het Parlement er bij de Commissie op aangedrongen stappen te ondernemen om volledige transparantie voor alle begunstigden van EU-fondsen in de lidstaten te waarborgen door op de website van de Commissie een lijst van alle begunstigden te plaatsen. Het Parlement heeft ook de lidstaten opgeroepen om samen te werken met de Commissie en haar complete en betrouwbare informatie te verstrekken over de begunstigden van de EU-fondsen die door de lidstaten worden beheerd.

Met ingang van 1januari 2016 heeft de Commissie het (Early Detection and Exclusion System) ingevoerd. Het systeem wordt gebruikt om de financiële belangen van de EU te beschermen door onbetrouwbare personen en entiteiten op te sporen die EU-middelen aanvragen of juridische verbintenissen hebben met instellingen, organen en instanties van de EU.

is een IT-instrument voor datamining en gegevensverrijking. Het wordt gebruikt voor administratieve controles en beheerscontroles op het gebied van de structuurfondsen. Arachne is in staat begunstigden van projecten, contracten en contractanten te identificeren waarbij sprake kan zijn van fraude, belangenconflicten en andere onregelmatigheden. In de voorgestelde herziening van het Financieel Reglement wordt het gebruik van het systeem verplicht.

Doordat de definities, sancties en verjaringstermijnen van strafbare feiten die de financiële belangen van de EU schaden, worden geharmoniseerd, zorgt (PIF-richtlijn) ervoor dat de EU-begroting beter wordt beschermd. De Commissie publiceert een jaarverslag over de bescherming van de financiële belangen van de EU (), waarin de jaarlijkse resultaten bij de fraudebestrijding en de bescherming van de financiële belangen van de EU worden geëvalueerd.

B. Nieuw Europees beleid en nieuwe Europese programma’s voor fraudebestrijding

Begin2019 benadrukte de Europese Rekenkamer in haar dat de EU haar strijd tegen fraude moest opvoeren en dat de Commissie in dit verband een leidende rol moest spelen en de rol en de verantwoordelijkheid van het Bureau voor fraudebestrijding opnieuw moest bekijken.

In april2019 presenteerde de Commissie een (de fraudebestrijdingsstrategie van de Commissie – CAFS) die een actualisering was van de fraudebestrijdingsstrategie van2011. De nieuwe strategie was gericht op een verbetering van de samenhang en coördinatie tussen de verschillende diensten van de Commissie bij de strijd tegen fraude. Deze strategie moet in de komende jaren ook de weg effenen voor meer door gegevens aangestuurde fraudebestrijdingsmaatregelen. Hoewel de CAFS zelf nog steeds geldig is, is het bijbehorende in 2023 geactualiseerd om de problemen op het vlak van inflatie, herstel na de pandemie, klimaatverandering en de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne aan te pakken. Het actieplan omvat nu 44acties, verdeeld over zevenhoofdstukken.

De invoering van het herstelplan heeft geleid tot nieuwe maatregelen ter bescherming van de financiële belangen van de EU onder toezicht van Europol. is specifiek gericht op fraude met EU-herstelfondsen in verband met COVID-19. De operatie is op 15oktober 2021 van start gegaan en verloopt in onderlinge samenwerking tussen Europol, het EOM, Eurojust, OLAF en 19lidstaten.

Met de vaststelling van is een conditionaliteitsregime met betrekking tot de rechtsstaat ingevoerd om de EU-begroting te beschermen. De verordening werd opgesteld om aanhoudende schendingen van de beginselen van de rechtsstaat aan te pakken. Zij is op 1januari 2021 in werking getreden.

Instellingen

A. Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF)

OLAF werkt onafhankelijk van de Commissie en heeft de bevoegdheid om fraude tegen de EU-begroting, corruptie en ernstig wangedrag binnen de Europese instellingen te onderzoeken, en ontwikkelt een fraudebestrijdingsbeleid voor de Commissie. Het Parlement, de Raad en de Commissie ondertekenden in 1999 een om er zeker van te zijn dat de onderzoeken van OLAF probleemloos verlopen. Sommige van deze regels, die inmiddels zijn opgenomen in het , verplichten medewerkers om samen te werken met OLAF en bieden een zekere mate van bescherming voor ambtenaren die informatie over mogelijke fraude of corruptie bekendmaken.

De nieuwe OLAF- is in 2013 goedgekeurd en in juli2016 gewijzigd. De nieuwe tekst zorgt voor aanzienlijke verbeteringen, waardoor OLAF effectiever, efficiënter en controleerbaarder is geworden, zonder dat de onafhankelijkheid van OLAF op het gebied van onderzoek wordt aangetast. De tekst bevat met name een duidelijkere afbakening van het rechtskader voor fraudeonderzoeken. Verder bevat de tekst ook definities van “onregelmatigheid”, “fraude, corruptie en elke andere onwettige activiteit waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad” en van het concept “marktdeelnemer”. In de verordening wordt verwezen naar het Handvest van de grondrechten, waarin het recht op verdediging en procedurele waarborgen, de rechten van getuigen en klokkenluiders en het recht op toegang tot gegevens en andere relevante documentatie tijdens de onderzoeken van OLAF worden gewaarborgd.

In de meest recente versie van de worden wijzigingen in de onderzoeken van OLAF aangebracht in het licht van de instelling van het EOM om te zorgen voor een maximale complementariteit, en wordt de doeltreffendheid van de onderzoekstaken van OLAF vergroot ten aanzien van onder andere verificaties ter plaatse, controles, bijstand aan nationale autoriteiten, informatie over bankrekeningen, de toelaatbaarheid van door OLAF verzamelde bewijsmiddelen, coördinatiediensten voor fraudebestrijding en coördinatieactiviteiten.

B. Europees Openbaar Ministerie (EOM)

De bepalingen inzake de instelling van het EOM zijn opgenomen in artikel86 VWEU: “terbestrijding van strafbare feiten die de financiële belangen van de Unie schaden, kan de Raad op de grondslag van Eurojust volgens een bijzondere wetgevingsprocedure bij verordeningen een Europees openbaar ministerie instellen.”

De verordening tot instelling van het EOM is op 12oktober 2017 vastgesteld in het kader van de procedure voor nauwere samenwerking en is op 20november 2017 in werking getreden. Momenteel zijn er 22deelnemende landen.

Het EOM is een gedecentraliseerd openbaar ministerie van de Europese Unie met exclusieve bevoegdheid op het gebied van het opsporen, vervolgen en voor de rechter brengen van daders van strafbare feiten ten nadele van de begroting van de Europese Unie. Het heeft geharmoniseerde opsporingsbevoegdheden in alle deelnemende lidstaten op basis van de nationale rechtsstelsels van de lidstaten, waarin het wordt geïntegreerd.

Het EOM is sinds 1juni 2021 operationeel.

De rol van het Europees Parlement

Het Parlement is medewetgever voor het EU-fraudebestrijdingsprogramma2021-2027, dat op 29april 2021 werd goedgekeurd. Het was ook medewetgever voor de PIF-richtlijn, die op 5juli 2017 door het Parlement en de Raad werd goedgekeurd.

Elk jaar onderzoekt het Parlement het PIF-verslag en formuleert het zijn opmerkingen daarover in een resolutie, waarvan de meest recente is aangenomen op 18januari 2024.

De Commissie begrotingscontrole van het Parlement houdt hoorzittingen met kandidaat-leden van de Europese Rekenkamer alsook met de geselecteerde kandidaten voor de functie van directeur-generaal van OLAF. Deze functies kunnen niet worden bekleed zonder dat er een hoorzitting in het Parlement heeft plaatsgevonden. De directeur-generaal van OLAF wordt benoemd door de Commissie na overleg met het Parlement en de Raad, en de leden van het comité van toezicht van OLAF worden in onderling overleg tussen het Parlement, de Raad en de Commissie benoemd.

Het Parlement en de Raad zijn het ook eens over de benoeming van de Europese hoofdaanklager van het EOM, .

Meer informatie over dit onderwerp vindt u op de website van de Commissie begrotingscontrole.

Alexandra Cynthia Jana Pouwels