Ϸվ

Drie buurlanden van het Oostelijk Partnerschap: ïԱ, ѴDZ岹ë en Belarus

Het Oostelijk Partnerschap van de EU werd in 2009 opgericht en bestaat uit zes landen die deel uitmaakten van de voormalige Sovjet-Unie: Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Georgië, ѴDZ岹ë en ïԱ. Het werd in het leven geroepen om de politieke, sociale en economische hervormingsinspanningen in deze landen te ondersteunen, en om democratisering en goed bestuur, energiezekerheid, milieubescherming en economische en sociale ontwikkeling te stimuleren. Op Belarus na nemen alle leden van het Partnerschap deel aan de Parlementaire Vergadering Euronest.
In juni 2023 kregen ѴDZ岹ë en ïԱ de status van kandidaat-lidstaat van de EU. Tijdens de Europese Raad van 14december 2023 volgde het besluit om toetredingsonderhandelingen met beide landen op te starten zodra de resterende wetgevingsmaatregelen naar behoren zijn uitgevoerd.

ïԱ

De afgelopen tien jaar is ïԱ een belangrijke partner voor de EU geweest, met een enorme geopolitieke betekenis en een ongekende invloed op het EU-beleid. Het Europees Parlement is een fervent voorstander van diens Europese weg en heeft sterke, nauwe banden opgebouwd met zijn Oekraïense tegenhanger, de Verchovna Rada.

In november2013 vond in ïԱ een demonstratie plaats vóór de EU en tegen het besluit van toenmalig president Viktor Janoekovitsj om de associatieovereenkomst met de EU niet te ondertekenen. Deze betoging gaf grotendeels aanleiding tot een reeks gebeurtenissen. De Euromaidan-beweging resulteerde in een regeringswisseling en de parlementsverkiezingen vanoktober2014, waarbij pro-Europese en hervormingsgezinde partijen aan de macht kwamen.

In maart2014 annexeerde Rusland op illegale wijze de Krim en raakte het oostelijke deel van ïԱ verwikkeld in een gewapend conflict dat aangewakkerd werd door separatisten die door Rusland werden gesteund.

In2015 werden de akkoorden van Minsk gesloten en werden onderhandelingsstructuren opgezet zoals de Tripartiete Contactgroep ïԱ (de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), Rusland en ïԱ) en het Normandiëkwartet (Rusland, ïԱ, Duitsland en Frankrijk). Er braken echter geregeld gewapende conflicten uit, waardoor de houdbaarheid van de wapenstilstand op de lange termijn in vraag werd gesteld. De economische sancties van de EU tegen Rusland waren gekoppeld aan de volledige naleving door Moskou van de akkoorden van Minsk en werden periodiek verlengd.

In juni2017 kregen Oekraïense burgers met een biometrisch paspoort het recht om zonder visum naar de EU te reizen en daar maximaal negentigdagen te verblijven. Aanleiding voor deze visumvrijstelling vormde het feit dat aan de criteria van het actieplan visumliberalisering was voldaan.

De tussen de EU en ïԱ trad op 1september2017 in werking, maar werd al sinds 1november2014 voorlopig en gedeeltelijk toegepast. Een van de hoekstenen van de overeenkomst is de diepe en brede vrijhandelsruimte (DCFTA). Die is sinds 1januari2016 volledig operationeel.

Naast politieke steun hebben de EU en haar financiële instellingen tussen 2014 en februari2022 gemobiliseerd om het hervormingsproces in ïԱ te ondersteunen. In het kader van een gezamenlijk vastgestelde hervormingsagenda heeft deEU nauwgezet toezicht gehouden op de vooruitgang op een aantal prioritaire vlakken: corruptiebestrijding, hervorming van het gerechtelijk apparaat, constitutionele en electorale hervormingen, energie-efficiëntie, hervorming van het openbaar bestuur en verbetering van het ondernemingsklimaat.

Bij de verkiezingen van april2019 moest president Petro Poroshenko het afleggen tegen Volodymyr Zelensky. Zelensky ontbond het parlement en schreef in juli2019 vervroegde verkiezingen uit, waarbij zijn partij, “Dienaar van het volk”, een absolute meerderheid behaalde. De functie van parlementsvoorzitter en eerste minister werden bijgevolg door leden van de partij ingenomen. In maart2020 ging president Zelensky over tot een ingrijpende herschikking van de regering. Hierbij werd Denys Sjmyhal eerste minister.

De nieuwe regering begon werk te maken van een ambitieuze hervormingsagenda op wetgevingsgebied, maar moest ook het hoofd bieden aan het gewapende conflict in het oostelijke deel van het land, dat sinds 2014 bij tussenpozen heroplaaide.

Nadat de aanwezigheid van Russische troepen langs de grenzen van ïԱ gestaag werd opgebouwd en de bedreiging toenam, erkende de Russische Doema op 21februari2022 officieel de onafhankelijkheid van de zelfverklaarde “Volksrepublieken” Donetsk en Loehansk. Drie dagen later vielen Russische troepen ïԱ binnen en zetten de aanval in van meerdere kanten. De grootschalige invasie en de daaropvolgende bombardementen en luchtaanvallen op onder meer civiele doelwitten en kritieke infrastructuur hebben een groot aantal slachtoffers geëist. De aanvallen veroorzaakten enorm menselijk leed en dreven de inwoners massaal op de vlucht.

Volgens een van het Bureau van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen (UNHCR) zijn er momenteel naar schatting 3,7miljoen ontheemden in ïԱ en hebben 5,9miljoen vluchtelingen en asielzoekers, vooral vrouwen en kinderen, zich verspreid over Europa. In 2024 hebben 14,6miljoen mensen in ïԱ behoefte aan humanitaire hulp, waaronder bevolkingsgroepen die in meerdere opzichten kwetsbaar zijn.

Sinds het begin van de invasie heeft de EU de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde militaire Russische agressie tegen ïԱ herhaaldelijk in de krachtigste bewoordingen veroordeeld. Bovendien heeft de EU ertoe opgeroepen de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van ïԱ binnen zijn internationaal erkende grenzen volledig te eerbiedigen. Op 23februari2022 keurde de Raad van de EU een nieuw sanctiepakket goed als reactie op de erkenning door Rusland van de oblasten Donetsk en Loehansk als onafhankelijke entiteiten en de bevelvoering van Russische strijdkrachten in die gebieden. Sinds 24februari2022 heeft de EU de beperkende maatregelen in diverse sectoren, zowel ten aanzien van personen als entiteiten, sterk uitgebreid door opeenvolgende aan te nemen (in april2024 waren in totaal dertiensanctiepakketten aangenomen). De maatregelen zijn er in het algemeen op gericht de economische basis van Rusland te verzwakken door het land af te snijden van kritieke technologieën en markten en zodoende de capaciteiten van het land om oorlog te voeren aanzienlijk te beperken. In december 2022 benoemde de EU David O’Sullivan tot internationale speciale gezant voor de uitvoering van EU-sancties. De speciale gezant onderhoudt permanente contacten op hoog niveau en voert besprekingen met derde landen om te voorkomen dat sancties tegen Rusland worden ontweken of zelfs omzeild, en moet ervoor zorgen dat gevoelige militaire goederen van Europese oorsprong niet in Rusland terechtkomen.

ïԱ diende op 28februari2022 zijn officiële verzoek om toetreding tot de EU in en kreeg op 23juni2022 na een unaniem besluit van de leiders van de 27EU-lidstaten. Dit historische besluit was gebaseerd op de van 17juni2022, waarin werd geadviseerd ïԱ de status van kandidaat-lidstaat te verlenen op voorwaarde dat het land zevenspecifieke hervormingen zou doorvoeren. De Europese Commissie blijft toezicht houden op de vorderingen die ïԱ maakt om te voldoen aan de vastgestelde voorwaarden in haar advies over het verzoek om toetreding, en gaf hier in juni2023 een tussentijdse mondelinge over. Op 8november 2023 presenteerde de Commissie aan de Europese Raad haar in het kader van het reguliere uitbreidingspakket. Gezien de vooruitgang die ïԱ heeft geboekt met betrekking tot de zeven specifieke aanbevelingen, heeft de Commissie de Raad aanbevolen de toetredingsonderhandelingen op te starten. Voorts heeft de Commissie de Raad aanbevolen het onderhandelingskader vast te stellen zodra ïԱ bepaalde belangrijke maatregelen op vier specifieke gebieden had getroffen. De Commissie heeft de Raad in maart 2024 mondeling geïnformeerd over de vorderingen op het vlak van deze maatregelen en heeft de Raad voor ïԱ en ѴDZ岹ë voorgelegd, terwijl ze gelijktijdig het uitvoert.

De Raad van de Europese Unie heeft op 4maart2022 de richtlijn tijdelijke bescherming om mensen die de oorlog in ïԱ ontvluchten snelle en doeltreffende hulp te bieden en te garanderen dat Oekraïense vluchtelingen in alle EU-lidstaten dezelfde normen en rechten genieten, waaronder het recht op huisvesting, medische zorg, werk en onderwijs. Deze maatregel werd verlengd tot 4maart2025 op basis van een voorstel dat de en dat op 28september2023 . In mei2022 werd het initiatief tussen de EU en ïԱ opgezet om ïԱ in staat te stellen landbouwproducten uit te voeren en de goederen die het nodig heeft in te voeren. Bovendien hebben de EU en het Europees Parlement consequent steun verleend aan het door de VN bemiddelde , waardoor ïԱ aanzienlijke hoeveelheden graan en voedselvoorraden vanuit drie belangrijke havens kan uitvoeren en via de Zwarte Zee langs een overeengekomen Zwarte Zeecorridor de wereldmarkten kan bereiken. De Russische Federatie weigerde in juli 2023 om het Zwarte Zee-graaninitiatief te verlengen, maar ïԱ slaagde erin de Russische marine van het westelijke deel van de Zwarte Zee weg te houden en in augustus 2023 een beschermde zeecorridor tot stand te brengen, waardoor de uitvoer van graan kon worden hervat.

Sinds het begin van de Russische agressie hebben de EU en haar lidstaten ïԱ op ongekende schaal gesteund. In april2024 werd al in totaal 98miljardEUR aan financiële, humanitaire, economische en militaire steun alsook hulp aan vluchtelingen toegekend.

In 2022 en 2023 heeft ïԱ geprofiteerd van het uitgebreide EU-programma voor macrofinanciële bijstand ter waarde van 25,2miljardEUR in de vorm van subsidies en leningen om in de onmiddellijke behoeften van ïԱ te voorzien en de financiële stabiliteit van het land te waarborgen.

Sinds maart 2024 verleent de EU voorspelbare en stabiele steun aan ïԱ in het kader van de , een specifiek financieel instrument voor de periode 2024-2027 ter waarde van maximaal 50miljardEUR (17miljardEUR aan subsidies en 33miljardEUR aan leningen). De faciliteit moet ïԱ helpen om zijn macrofinanciële stabiliteit te behouden en het herstel, de wederopbouw en de modernisering van het land te bevorderen. De steun uit dit instrument is gekoppeld aan een duidelijk omschreven hervormingsprogramma en de voorwaarden in het kader van het “ïԱplan”. Het , dat door de Oekraïense autoriteiten werd opgesteld en ingediend, bevat een gedetailleerde hervormings- en investeringsagenda voor ïԱ voor de komende vier jaar. Op 15april2024 gaf de Commissie het ïԱplan een en hechtte haar goedkeuring aan het voorstel voor een uitvoeringsbesluit van de Raad tot goedkeuring van het plan. ïԱ op 20maart2024 een speciale betaling van 4,5miljardEUR om de periode te overbruggen tot er in het kader van de faciliteit regelmatige betalingen op basis van periodieke beoordelingen van start kunnen gaan.

In januari2023 richtte de EU een multi-institutioneel donorcoördinatieplatform op om ervoor te zorgen dat internationale donoren nauw samenwerken en dat de steun voor het herstel- en wederopbouwproces van ïԱ op coherente, transparante en verantwoordelijke wijze wordt verleend.

De EU en haar lidstaten hebben 33,1miljardEUR aan vrijgemaakt voor ïԱ, waarvan 11,1miljardEUR in het kader van de . Voorts werd op 17oktober2022 de militaire bijstandsmissie van de Europese Unie ter ondersteuning van ïԱ () opgezet om 40000militairen op te leiden en zo de militaire capaciteit van de Oekraïense strijdkrachten te versterken. Deze missie werd gefinancierd met een budget van 362miljoenEUR.

De EU heeft sinds 30mei 2022 alle invoerrechten op Oekraïense uitvoer naar de EU voor een jaar opgeschort, wat betekent dat de uitvoer volledig vrij is van tarieven en quota. Daarnaast heeft de EU ook alle antidumping- en vrijwaringsmaatregelen ten aanzien van de uitvoer van staal uit ïԱ voor een jaar opgeschort. De duur van deze voordelige handelspreferentie, ook wel “autonome handelsmaatregel” genoemd, werd vervolgens tot juni 2024. In januari2024 heeft de Commissie deze maatregel nog eens met een jaar te verlengen tot juni2025 en tegelijkertijd de markt voor bepaalde gevoelige landbouwproducten uit de EU beter te beschermen. De aanleiding hiervoor waren de protesten van landbouwers en een grensblokkade als gevolg van de grote toename van de invoer uit ïԱ. De Raad en het Europees Parlement bereikten een compromis dat uiteindelijk in april2024 werd goedgekeurd.

De is in december2014 in het land aan de slag gegaan en coördineert de internationale steun voor de civiele veiligheidssector. Naast haar operationele activiteiten verstrekt zij de Oekraïense autoriteiten strategisch advies, inclusief opleiding, over de ontwikkeling van duurzame, verantwoordelijke en efficiënte veiligheidsdiensten waardoor de rechtsstaat versterkt wordt. Na de Russische inval heeft de Europese Raad het mandaat van de EUAM zodanig gewijzigd dat zij ïԱ kan bijstaan bij het onderzoeken en vervolgen van internationale misdrijven.

De EU heeft consequent steun verleend aan alle pogingen om gerechtigheid te laten geschieden en daders van ernstige schendingen van de mensenrechten in het kader van de Russische agressie ter verantwoording te roepen. Daarnaast heeft de EU bijgedragen aan het onderzoek naar mogelijke internationale misdrijven (oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid) als gevolg van de Russische inval.

Op 2februari 2023 heeft voorzitter Von der Leyen tijdens een gezamenlijke persconferentie met president Zelensky in Kyiv dat er in Den Haag een internationaal centrum wordt opgericht voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen ïԱ. Het Internationaal Centrum ICPA zal de verzameling van bewijsmateriaal coördineren en zal in het door Eurojust ondersteunde gemeenschappelijk onderzoeksteam worden ingebed. Het centrum werd op 3juli 2023 . Op 23februari 2023 werd een gegevensbank voor bewijsmateriaal van internationale kernmisdrijven (CICED) opgezet. Op de werd het besluit genomen om een register in te stellen voor schade die is veroorzaakt door de Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ. Dit is mogelijk een eerste stap in de richting van een internationaal compensatiemechanisme voor slachtoffers van de Russische aanvalsoorlog.

Op 17maart 2023 heeft de Kamer van vooronderzoek II van het Internationaal Strafhof een uitgevaardigd tegen Vladimir Poetin, president van de Russische Federatie, en Maria Lvova-Belova, commissaris voor Kinderrechten in het kabinet van de Russische president. Daarmee werd bevestigd dat er redelijke gronden zijn om aan te nemen dat president Poetin en commissaris Lvova-Belova strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor de onrechtmatige deportatie en overbrenging van Oekraïense kinderen uit de bezette gebieden van ïԱ naar de Russische Federatie. Op 5maart 2024 heeft het Internationaal Strafhof tegen twee hooggeplaatste Russische militaire bevelhebbers.

Op 2april 2024 kwamen in Den Haag zestig landen samen voor een ministeriële over het thema “Restoring Justice for Ukraine”. De conferentie werd gezamenlijk georganiseerd door ïԱ, de Europese Commissie en Nederland. Het doel van de conferentie was om de balans op te maken van de geboekte vooruitgang bij het onderzoek naar misdrijven, het vervolgen van daders en het coördineren van de internationale inspanningen op dit gebied.

De EU heeft ook een uitgebreide sectorale samenwerking met ïԱ opgezet, vooral op het gebied van energie. Op 16maart2022 werden de Oekraïense en Moldavische elektriciteitsnetten gesynchroniseerd met het continentale Europese net. De EU heeft een aantal maatregelen genomen om ïԱ een stabiele energievoorziening te helpen garanderen. Zo heeft zij de levering van gas aan ïԱ mogelijk gemaakt via fysieke reverse-flowcapaciteit en heeft zij ïԱ in staat gesteld te profiteren van de gezamenlijke aankoop van gas, vloeibaar aardgas en waterstof door de EU.

In de op 17 en 18april 2024 aangenomen , veroordeelde de Europese Raad met klem de aanhoudende lucht- en raketaanvallen van Rusland op Oekraïense burgers en de civiele en kritieke infrastructuur van ïԱ, waaronder de recentelijk toegenomen aanvallen op de energiesector. Destaatshoofden en regeringsleiders van de EU beslisten ook dat de EU en haar lidstaten de levering zouden opvoeren van humanitaire hulp en bijstand voor civiele bescherming, waaronder stroomgeneratoren en vermogenstransformatoren. De Europese Raad onderstreepte het belang om ïԱ dringend van luchtverdediging te voorzien en de levering van alle nodige militaire bijstand, met inbegrip van artilleriemunitie en raketten, te versnellen en op te voeren. De Europese Raad was in zijn conclusies ook ingenomen met de vooruitgang die is geboekt met de voorstellen om de uitzonderlijke opbrengsten uit de geïmmobiliseerde tegoeden van Rusland, ter ondersteuning van ïԱ te bestemmen en vroeg dat deze voorstellen snel worden aangenomen.

A. Standpunt van het Europees Parlement

Met het oog op de toenemende dreiging, heeft het Europees Parlement in de loop van2021 resoluties aangenomen over de Russische militaire opbouw langs de grens met ïԱ (een in en een andere in december2021). Ook heeft het Parlement eind januari2022 een delegatie van leden van zijn Commissie buitenlandse zaken en zijn Subcommissie veiligheid en defensie naar ïԱ gestuurd.

Na het begin van de grootschalige Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ op 24februari2022 is het Europees Parlement op 1maart2022 bijeengekomen voor een buitengewone plenaire vergadering en nam het een belangrijke resolutie aan waarin het zijn standpunt uiteenzette:

  • het Parlement veroordeelt in de krachtigste bewoordingen de illegale, niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde militaire agressie tegen en invasie van ïԱ door de Russische Federatie, alsook de betrokkenheid van Belarus bij deze agressie;
  • het eist dat de Russische Federatie onmiddellijk alle militaire activiteiten in ïԱ stopzet, alle militaire en paramilitaire strijdkrachten en militaire uitrusting onvoorwaardelijk terugtrekt uit het gehele internationaal erkende grondgebied van ïԱ, en de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van ïԱ binnen zijn internationaal erkende grenzen volledig eerbiedigt;
  • het onderstreept dat de militaire agressie en invasie een ernstige schending van het internationaal recht, en met name het VN-Handvest, vormen, en roept de Russische Federatie ertoe op de verantwoordelijkheden van een permanent lid van de VN-Veiligheidsraad inzake de handhaving van vrede en veiligheid weer op zich te nemen en haar verplichtingen uit hoofde van de Slotakte van Helsinki, het Handvest van Parijs voor een Nieuw Europa en het Memorandum van Boedapest weer na te komen;
  • het beschouwt de Russische inval in ïԱ niet alleen als een aanval op een soeverein land, maar ook als een aanval op de beginselen en het mechanisme van samenwerking en veiligheid in Europa en de op regels gebaseerde internationale orde, zoals gedefinieerd in het VN-Handvest;
  • het verzoekt de EU-instellingen te werken aan de toekenning van de status van kandidaat-lidstaat aan ïԱ, overeenkomstig artikel49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie en op basis van verdienste, en in de tussentijd te blijven werken aan de integratie van ïԱ in de interne markt van de EU in overeenstemming met de associatieovereenkomst;
  • het is ingenomen met de snelle vaststelling van sancties door de Raad, maar wijst op de noodzaak om aanvullende strenge sancties vast te stellen.

Het Europees Parlement heeft de situatie in ïԱ op de voet gevolgd en heeft een politiek standpunt ingenomen in een reeks resoluties, met name in een op 7april2022 aangenomen resolutie, waarin het onder meer oproept tot:

  • aanvullende strafmaatregelen, waaronder per direct een volledig embargo op de Russische invoer van olie, kolen, kernbrandstof, vergezeld van een plan om de energievoorziening van de EU veilig te stellen en de volledige afsluiting van de gaspijpleidingen Nordstream1 en2;
  • het diplomatiek isolement van Rusland, waaronder de uitsluiting van Rusland van de G20 en andere multilaterale organisaties zoals onder meer de Mensenrechtenraad van de VN, Interpol, de Wereldhandelsorganisatie en Unesco;
  • de uitsluiting van Russische banken van het betaalsysteem Swift en een verbod voor Russische schepen om territoriale wateren van de EU binnen te varen en in EU-havens aan te meren;
  • de beëindiging van de samenwerking met Russische bedrijven bij bestaande en nieuwe nucleaire projecten en de beëindiging van de wetenschappelijke samenwerking met Russische energiebedrijven.

Het Parlement heeft regelmatig met de voorzitter van de Commissie, de hoge vertegenwoordiger en de commissarissen gedebatteerd en van gedachten gewisseld over het bestrijden van de Russische agressie en het verlenen van diplomatieke, militaire en humanitaire EU-steun aan ïԱ, de doeltreffendheid van sancties en de inzet van bevroren Russische tegoeden, over gerechtigheid en het ter verantwoording roepen van daders van internationale misdrijven, alsook over de illegale deportatie en gedwongen overbrenging van Oekraïense kinderen naar Rusland. Het Europees Parlement heeft over deze kwesties een reeks resoluties aangenomen.

In zijn uitgebreide resolutie van 29februari 2024 sprak het Europees Parlement nogmaals zijn steun uit voor de niet-aflatende militaire hulp aan ïԱ, in welke vorm dan ook en zolang als dat nodig is om ïԱ te laten winnen, zonder zelf opgelegde beperkingen op militaire bijstand. Het betuigde in het bijzonder zijn steun voor het voorstel dat alle EU-lidstaten en NAVO-bondgenoten ïԱ militair moeten steunen met ten minste 0,25% van hun bbp per jaar. Voorts benadrukte het Parlement dat het EU-lidmaatschap van ïԱ ten goede zou komen aan de geostrategische positie van een verenigd en sterk Europa. Het riep op tot strengere sancties, met name door een verbod in te stellen op de invoer van Russisch uranium en Russische metalen in de EU, alsook op samenwerking met de Russische nucleaire sector en Rosatom. Het Parlement vroeg ook om een onmiddellijk en volledig embargo op de invoer in de EU van Russische landbouw- en visserijproducten, fossiele brandstoffen en vloeibaar aardgas dat via onderzeese pijpleidingen wordt vervoerd, en om een verdere verlaging van de prijsplafonds voor Russische aardolieproducten in overleg met de G7-partners, opdat de Russische oorlog niet langer met EU-middelen wordt gefinancierd. De leden van het Parlement herhaalden ook hun steun voor de vredesformule die de Oekraïense president heeft gepresenteerd. In de resolutie wordt ook onderstreept dat er dringend een wettelijke regeling moet worden ingesteld die het mogelijk maakt om Russische staatsactiva die door de EU zijn bevroren, te confisqueren en te gebruiken om de diverse gevolgen van de Russische agressie tegen ïԱ aan te pakken, waaronder de wederopbouw van het land en de schadeloosstelling van de slachtoffers van de Russische agressie.

Met betrekking tot de EU-toetreding van ïԱ toonde het Parlement zich al in een vroeg stadium vastbesloten en ijverde het ervoor ïԱ de status van kandidaat-lidstaat toe te kennen en een op verdiensten gebaseerd uitbreidingsproces van de EU tot stand te brengen. De fractieleiders van het Europees Parlement (de Conferentie van voorzitters) namen op 9juni2022een verklaring aan waarin zij de Europese Raad met klem verzochten ïԱ de status van kandidaat-lidstaat van de EU te verlenen.

Het Parlement heeft ook zijn waardering geuit voor de offers die het Oekraïense volk heeft gebracht en de veerkracht van de bevolking. Zo heeft het Parlement in2018 de prestigieuze Sacharovprijs voor de vrijheid van denken toegekend aan de Oekraïense filmregisseur Oleg Sentsov en in2022 aan “het dappere volk van ïԱ, vertegenwoordigd door zijn president, gekozen vertegenwoordigers en het maatschappelijk middenveld”.

Sinds 2022 heeft het Parlement in toenemende mate technische bijstand en bijstand in natura verleend aan het Oekraïense parlement, de Verchovna Rada, met name op het gebied van IT, communicatie, juridische bijstand en vertaling. Het heeft ook een aantal communicatie-instrumenten ontwikkeld, zoals de website , die beschikbaar is in het Engels en het Oekraïens.

Het Parlement heeft verder een reeks concrete maatregelen genomen om contacten te leggen met en steun te bieden aan het maatschappelijk middenveld en de bevolking van ïԱ. Zo heeft het Parlement voor het Oekraïense maatschappelijk middenveld een hub geopend in het gebouw van Station Europa in Brussel en heeft het een initiatief opgezet onder de naam “Generatoren van hoop”. In het kader van deze campagne heeft het Parlement op 8december2022 een generator en zeven generatoren rechtstreeks naar de Verchovna Rada opgestuurd.

B. Interparlementaire samenwerking

De grootschalige oorlog in ïԱ en de toekenning van de officiële status van kandidaat-lidstaat aan het land hebben geleid tot een intensievere dialoog en meer persoonlijke bezoeken op alle niveaus, ook tussen de voorzitters van beide parlementen, fracties, parlementaire commissies en andere relevante organen, en binnen het Parlementair Associatiecomité EU-ïԱ.

Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola reisde op 1april2022 als eerste EU-leider naar ïԱ sinds de Russische invasie. Zij bezocht Kyiv, waar zij de Verchovna Rada en een ontmoeting had met president Zelensky, premier Denys Sjmyhal en vertegenwoordigers van de fracties van de Verchovna Rada. Ter gelegenheid van de Dag van de Oekraïense staat op 28juli2022 sprak Voorzitter Metsola de Verchovna Rada toe via een videoboodschap waarin zij de toezeggingen van de EU om ïԱ te helpen bij het herstel en de wederopbouw, opnieuw bevestigde. Op 5september2022 de Oekraïense premier Denys Sjmyhal het Europees Parlement en had een ontmoeting met Voorzitter Metsola en de fractievoorzitters. Op 14september2022 woonde de echtgenote van president Zelensky, Olena Zelenska, het debat bij naar aanleiding van de toespraak over de Staat van de Unie tijdens de plenaire vergadering van het Europees Parlement in Straatsburg.

President Zelensky de plenaire vergadering van het Europees Parlement toe tijdens de uitreiking van de Sacharovprijs op 14december2022, terwijl op dezelfde dag Voorzitter Metsola de Verchovna Rada over de vorderingen van ïԱ als kandidaat-lidstaat van de EU. Op 9februari2023 hield het Parlement een (formele zitting) die door president Zelensky persoonlijk werd bijgewoond. Op 4maart2023 in Lviv en had zij een ontmoeting met onder meer de Oekraïense president Zelensky, parlementsvoorzitter Roeslan Stefantsjoek en procureur-generaal Andriy Kostin.

Op 2december2022 bracht een delegatie van leden van de Commissie buitenlandse zaken en de Subcommissie veiligheid en defensie van het Europees Parlement een bezoek aan Kyiv voor een ontmoeting met belangrijke Oekraïense ambtenaren en leden van de Verchovna Rada. Op 20februari2023 brachten zesleden van de Bijzondere Commissie buitenlandse inmenging in alle democratische processen in de EU, met inbegrip van desinformatie, en ter versterking van de integriteit, transparantie en verantwoordingsplicht in het Europees Parlement (ING2) een bezoek aan Kyiv. Op het programma stonden talrijke ontmoetingen over buitenlandse inmenging, desinformatie en EU-steun aan ïԱ in de context van de Russische aanvalsoorlog en de status van ïԱ als kandidaat-lidstaat van de EU. Op22 en23oktober2023 bezocht een delegatie van de Subcommissie mensenrechten (DROI) de regio rond Tsjernihiv en Kyiv om gesprekken te voeren over gerechtigheid en verantwoordingsplicht en de gedeelde mensenrechtenagenda met lokale gemeenschappen, onder meer met slachtoffers en getuigen, de Verchovna Rada van ïԱ, het kabinet van de president, de procureur-generaal en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld. Leden van de Commissie regionale ontwikkeling (REGI) brachten van 30oktober tot en met 1november2023 een bezoek aan ïԱ om het herstel en de wederopbouw van ïԱ, alsook de weg naar toetreding tot de EU en de daarmee samenhangende hervormingen te bespreken.

Op 25 en 26maart 2024 bracht een delegatie van verschillende commissies een bezoek aan Kyiv om met hooggeplaatste vertegenwoordigers van de Oekraïense regering, de voorzitter en de leider van de Verkhovna Rada en maatschappelijke organisaties in gesprek te gaan over het opvoeren van EU-steun.

Het Parlementair Associatiecomité EU-ïԱ is sinds het begin van de grootschalige Russische invasie regelmatig bijeengekomen. De 13e vergadering van het Parlementair Associatiecomité, een buitengewone vergadering, werd gehouden op 24maart2022, met Oekraïense parlementsleden die deze op afstand bijwoonden, en er werd een gezamenlijke verklaring aangenomen. De gewone vergaderingen van het Parlementair Associatiecomité EU-ïԱ vonden plaats in Straatsburg in juni2022 (gezamenlijke verklaring) en juli2023 (gezamenlijke verklaring). Verschillende ad-hocdelegaties van de Verchovna Rada hebben het Europees Parlement bezocht en ook het Bureau van het Parlementair Associatiecomité, dat bestaat uit de medevoorzitters en vicevoorzitters van het comité, is regelmatig bijeengekomen.

Op initiatief van Voorzitter Metsola en voorzitter Stefantsjoek hielden de twee parlementen op 12april2023 hun allereerste interparlementaire vergadering om de contacten tussen de parlementaire commissies te versterken in verband met het door ïԱ gekozen traject naar Europese integratie en met de agenda voor de harmonisatie van de wetgeving.

Het wettelijke kader voor het optreden van het Europees Parlement op het vlak van ondersteuning en capaciteitsopbouw is vastgesteld in het memorandum van overeenstemming dat met de VerchovnaRada op 3juli2015 werd ondertekend en laatstelijk op 28november 2023 werd verlengd (verklaring van de Conferentie van voorzitters), alsook in de administratieve samenwerkingsovereenkomst, die in maart2016 door de secretarissen-generaal van beide parlementen werd ondertekend.

In het kader van de democratieondersteunende activiteiten van het Europees Parlement in ïԱ werkt het Parlement aan een omvattend programma voor capaciteitsopbouw voor de VerchovnaRada. Deze inspanningen bouwen voort op de aanbevelingen die tussen september2016 en februari2017 zijn opgesteld tijdens de missie ter beoordeling van de behoeften onder leiding van Pat Cox, voormalig voorzitter van het Europees Parlement, die nog steeds nauw betrokken is bij de uitvoering en follow-up van de aanbevelingen.

In2017 startte het Europees Parlement een proces voor politieke dialoog en bemiddeling, de zogenoemde Jean Monnet-dialoog. In het kader van de Jean Monnet-dialoog met ïԱ worden de voorzitter van de Verchovna Rada en de leiders van de fracties regelmatig betrokken bij besprekingen over de uitvoering van deze aanbevelingen, alsmede over de interne hervorming van de Verchovna Rada.

Vooruitlopend op het streven van de Verchovna Rada naar een pretoetredingsagenda investeert het Europees Parlement in programma’s voor capaciteitsopbouw en heeft het onlangs een reeks onlineseminars voor Oekraïense parlementsleden opgezet. Deze zijn gericht op juridische harmonisatie, beste praktijken in wetgevingsprocessen, en ethiek en belangenconflicten. De twee parlementen werken ook nauwer samen op het gebied van de digitaliseringsagenda, strategische prognosecapaciteit en vertaaldiensten. Het Europees Parlement heeft een belangrijk parlementair mechanisme ontwikkeld dat zal worden ingebed in de controle- en toezichtsbevoegdheden van de Verchovna Rada en tot doel zal hebben de door ïԱ ontvangen externe middelen te controleren. De werkzaamheden op dit gebied staan onder toezicht van een aangewezen leidend EP-lid voor democratieondersteuning, Michael Gahler.

C. Verkiezingswaarneming

Vrije en eerlijke verkiezingen vormen de hoeksteen van een geconsolideerde democratie. Het Europees Parlement heeft in2014 en2015 waarnemingsmissies naar ïԱ gestuurd voor de presidentsverkiezingen, de parlementsverkiezingen en de lokale verkiezingen, en in2019 heeft het een waarnemingsmissie gestuurd voor de presidentsverkiezingen en voor de parlementsverkiezingen.

De EU en het Europees Parlement hebben de verkiezingen in de illegaal bezette gebieden nauwlettend gevolgd, met name de verkiezingen voor de Russische Doema in september2021 waarbij de bezette Krim betrokken was. In zijn van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid dat de EU de zogenaamde verkiezingen op het bezette schiereiland Krim niet erkent.

Volgens de grondwet van ïԱ moeten in het najaar van 2023 gewone parlementsverkiezingen, in het voorjaar van 2024 presidentsverkiezingen en in het najaar van 2025 lokale verkiezingen worden gehouden. Er kunnen echter geen verkiezingen plaatsvinden zolang de staat van beleg van kracht is. De eerste naoorlogse verkiezingen zullen ongekende uitdagingen meebrengen, aangezien een aanzienlijk deel van de verkiezingsinfrastructuur beschadigd is en miljoenen kiezers binnen of buiten het land ontheemd zijn.

Er is al begonnen met de beoordeling van de gevolgen van de oorlog voor het electoraat en de verkiezingsinfrastructuur in ïԱ en met de voorbereiding van het nieuwe verkiezingslandschap. De Oekraïense verkiezingsautoriteiten krijgen hulp van de internationale gemeenschap bij het organiseren van stemmingen in het buitenland. Het Europees Parlement hield eind mei2023 een parlementaire verkiezingsdialoog over dit onderwerp, in samenwerking met International Idea en de International Foundation for Electoral Systems, die ïԱ grootschalige verkiezingsondersteuning biedt en het land helpt het beste model voor stemmen in het buitenland te bepalen, met bijzondere aandacht voor Oekraïense vluchtelingen in het buitenland.

ѴDZ岹ë

Op 27juni2014 ondertekenden de EU en ѴDZ岹ë een . Daarbij hoorde ook een diepe en brede vrijhandelsovereenkomst (DCFTA), die in juli2016 van kracht werd. De associatieovereenkomst heeft de politieke en economische banden tussen ѴDZ岹ë en de EU versterkt. In het kader van de overeenkomst wordt onder meer voorzien in hervormingen op gebieden die essentieel zijn voor een goed bestuur en voor de economische ontwikkeling, en wordt de samenwerking in verschillende sectoren versterkt. Met de ondertekening van de overeenkomst verbond ѴDZ岹ë zich ertoe zijn binnenlands beleid aan te passen aan de wetten en praktijken van de EU. De routekaart voor de uitvoering van de associatieovereenkomst is vastgesteld in een associatieagenda, waarvan de laatste versie, de , in augustus2022 is overeengekomen. De EU is verreweg de belangrijkste handelspartner van ѴDZ岹ë, goed voor 58,8% van de uitvoer en 43,9% van de invoer van het land. Zij is ook de grootste investeerder in het land.

Sinds de inwerkingtreding van de visumliberalisering voor korte verblijven in april2014 zijn meer dan 2,5miljoen Moldavische burgers met een biometrisch paspoort zonder visum naar het Schengengebied gereisd, wat het toerisme, de zakelijke betrekkingen en de contacten tussen mensen heeft bevorderd.

In juni2021 publiceerde de Commissie het economisch herstelplan van de EU voor ѴDZ岹ë, waarin 600miljoenEUR wordt uitgetrokken om het sociaal-economische herstel van het land na COVID-19 te ondersteunen, de groene en digitale transitie te bevorderen en het onbenutte economische potentieel van het land te benutten.

De EU-gezinde Party of Action and Solidarity (PAS) van president MaiaSandu behaalde tijdens de vervroegde parlementsverkiezingen van 11juli2021 een klinkende overwinning. Het door de PAS gedomineerde parlement heeft de benoeming van NataliaGavrilița tot premier goedgekeurd, en heeft ingestemd met haar ambitieuze programma om het voormalige Sovjetland uit een langdurige politieke en economische crisis te halen en het land dichter bij de EU te brengen – de belangrijkste prioriteit op het gebied van buitenlands beleid – door de associatieovereenkomst tussen de EU en ѴDZ岹ë volledig uit te voeren. Op 10februari2023 trad premier Gavrilița af en werd Dorin Recean aangesteld als nieuwe premier. De regering werd ook herschikt. De huidige regering houdt een EU-gezinde agenda aan, met een nieuwe focus op nationale veiligheid en op het versneld doorvoeren van hervormingen als onderdeel van het proces van toetreding tot de EU. In januari 2024 trad Nicu Popescu, vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken, af en werd hij opgevolgd door Mihai Popșoi, voormalig vicevoorzitter van het Parlement. Daarnaast werd de nieuwe functie van vicepremier voor Europese Integratie in het leven geroepen. Cristina Gherasimov werd voor deze functie benoemd en is daarmee ook hoofdonderhandelaar voor het toetredingsproces van ѴDZ岹ë tot de EU.

De nabijgelegen ligging van ïԱ heeft ѴDZ岹ë bijzonder kwetsbaar gemaakt voor de Russische agressie tegen ïԱ. Dit heeft het land zwaar getroffen. Tegen deze achtergrond heeft ѴDZ岹ë de historische stap gezet om op 3maart2022 formeel het EU-lidmaatschap aan te vragen. Tijdens de kreeg het land de status van kandidaat-lidstaat, waarmee een nieuwe strategische fase in de betrekkingen tussen de EU en ѴDZ岹ë werd ingeluid.

In het licht van de oorlog in ïԱ schaart de EU zich solidair achter ѴDZ岹ë. Sinds oktober2021 heeft zij het land meer dan verleend in de vorm van subsidies en leningen. De EU streeft ernaar de veerkracht, veiligheid, stabiliteit, economie en energiezekerheid van ѴDZ岹ë te versterken, de samenwerking op het gebied van veiligheid en defensie te verbeteren en de inspanningen van ѴDZ岹ë om hervormingen door te voeren en toe te treden tot de EU, te ondersteunen. In januari2022 stelde de Commissie een macrofinancieel bijstandspakket van 150miljoenEUR voor ѴDZ岹ë voor (waarvan twee tranches in 2022-2023 werden uitbetaald) en op 24januari2023 stelde zij voor dit te verhogen met 145miljoenEUR. De uitbetaling van de macrofinanciële bijstand is afhankelijk van de uitvoering van zowel het IMF-programma als de in het overeengekomen beleidsmaatregelen.

In de aanloop naar de top van de Europese politieke gemeenschap in ѴDZ岹ë op 1juni2023 kondigde Commissievoorzitter UrsulavonderLeyen aan dat de Commissie , waardoor tot 1,6miljardEUR aan investeringen zou worden vrijgemaakt via het economisch en investeringsplan voor ѴDZ岹ë.

Op 28juni2023, tijdens een vergadering van de Commissie buitenlandse zaken van het Europees Parlement, , dat vijfprioriteiten omvat:

  • economische ontwikkeling en connectiviteit;
  • ondersteuning van hervormingen en opbouw van bestuurlijke capaciteit in het EU-toetredingsproces van ѴDZ岹ë;
  • energie;
  • veiligheid;
  • bestrijding van desinformatie en strategische communicatie.

In dit verband stelde de Commissie voor haar bijstand aan ѴDZ岹ë op te voeren in de context van de tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader, door 600miljoenEUR van het instrument voor nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking (NDICI) over te hevelen naar programma’s om de steun voor andere landen in het oostelijk nabuurschap van de EU, waaronder ѴDZ岹ë, tussen2024 en2027 te verhogen.

De Moldavische autoriteiten voeren nu hun hervormingsinspanningen op om de negen voorwaarden van het over het verzoek van ѴDZ岹ë om toetreding tot de EU uit te voeren en te voldoen aan de doelstellingen van de associatieagenda EU-ѴDZ岹ë, die een drijvende kracht blijft achter de hervormingen en de aanpassing aan het EU-acquis. De aanbevelingen in het vormen ook een leidraad voor de hervormings- en aanpassingsinspanningen van het land.

De vond plaats in Brussel op 7februari2023. Tijdens deze bijeenkomst herhaalden de EU en ѴDZ岹ë hun verbintenis om hun politieke associatie te versterken en hun economische integratie te verdiepen. De achtste zitting van de Associatieraad is gepland op 21mei2024 in Chisinau.

Op 8november2023 bracht de Commissie in het kader van haar uitbreidingspakket officieel verslag uit over de vooruitgang die ѴDZ岹ë heeft geboekt. In dit verslag werd de Raad toetredingsonderhandelingen met ѴDZ岹ë te openen en de onderhandelingskaders vast te stellen zodra ѴDZ岹ë bepaalde belangrijke maatregelen had goedgekeurd.De Commissie stelde vast dat aan zes van de negen voorwaarden was voldaan. Op de bijeenkomst van de werd het historische besluit genomen om . De Raad werd verzocht het onderhandelingskader goed te keuren zodra aan de drie resterende voorwaarden in de aanbevelingen van de Commissie is voldaan. In een van maart 2024 informeerde de Commissie de Raad Algemene Zaken dat ѴDZ岹ë acht van de negen voorwaarden heeft vervuld maar nog aanzienlijke vooruitgang moet boeken op drie gebieden; justitiële hervorming, de bestrijding van corruptie en de-oligarchisatie.

Rusland heeft in februari2023 zijn hybride oorlogsvoering tegen ѴDZ岹ë opgevoerd en probeert sindsdien openlijk via proxy-actoren de EU-gezinde regering van ѴDZ岹ë te destabiliseren door cyberaanvallen uit te voeren, desinformatie te verspreiden, sociale onrust te zaaien en zich te mengen in het verkiezingsproces. De voortvluchtige oligarch Ilan Shor heeft ondanks zijn veroordeling tot een gevangenisstraf van 15jaar en het , nog steeds veel invloed in ѴDZ岹ë en blijft proberen om het land en de pro-Europese regering te destabiliseren. President Sandu heeft publiekelijk bevestigd dat er een poging tot een gewapende staatsgreep heeft plaatsgevonden, een complot dat door Rusland was ondersteund om president Sandu en haar regering af te zetten. In reactie op deze feiten heeft de EU haar samenwerking met ѴDZ岹ë op het gebied van veiligheid en defensie versterkt, met name door een in het land in te zetten, door de steun in het kader van de te verdubbelen en door tegen personen die het land destabiliseren. Er werd een jaarlijkse politieke en veiligheidsdialoog op hoog niveau tussen de EU en ѴDZ岹ë opgezet die gewijd is aan EU-steun voor de veiligheid en defensie van ѴDZ岹ë, in het licht van de hybride activiteiten en dreigingen van Rusland. Daarnaast is in juli 2022 een opgezet als reactie op de toegenomen risico’s voor de interne veiligheid, zoals onder meer vuurwapenhandel, migrantensmokkel en drugshandel. De EU blijft heel 2024 onafgebroken steun verlenen.

Op 1juni2023 organiseerden de Moldavische autoriteiten de tweede top van de Europese politieke gemeenschap in Bulboaca. Hierdoor .

De regio Transnistrië, die zich van ѴDZ岹ë heeft afgescheiden en zichzelf in1990 onafhankelijk heeft verklaard, blijft een groot probleem voor ѴDZ岹ë, vooral in de context van de oorlog in ïԱ vanwege de aanwezigheid van Russische troepen en de afhankelijkheid van ѴDZ岹ë van elektriciteit uit Transnistrië. Hoewel de 5+2-onderhandelingen over de oplossing van het conflict met Transnistrië sinds2022 de facto zijn vastgelopen, blijft de EU pleiten voor een uitgebreide, vreedzame regeling op basis van de soevereiniteit en territoriale eenheid van ѴDZ岹ë en een speciale status voor Transnistrië. Bovendien kwamen de reeds gespannen betrekkingen tussen de autonome regio Gagaoezië en de centrale regering in Chișinău nog meer onder druk te staan door de Russische inval in ïԱ, en zal dit ook in de toekomst nog voor uitdagingen zorgen.

Zoals aangekondigd door president Maia Sandu wordt 2024 een belangrijk verkiezingsjaar dat in het teken staat van die beide in het najaar zullen plaatsvinden. Verwacht wordt dat Rusland en de Russische proxy-actoren voortdurend druk zullen uitoefenen op ѴDZ岹ë en dat de hybride dreiging in de aanloop naar de verkiezingen erg zal toenemen.

A. Standpunt van het Europees Parlement

In zijn resolutie van 20oktober2020 erkende het Europees Parlement de verbeteringen die ѴDZ岹ë heeft doorgevoerd op het gebied van de bevordering van democratische normen en de bestrijding van corruptie, maar herhaalde het zijn oproep tot een onafhankelijke, onpartijdige rechterlijke macht. Een maand nadat ѴDZ岹ë zijn verzoek om toetreding tot de EU had ingediend, nam het Europees Parlement op aan waarin het de EU-instellingen opriep ѴDZ岹ë de status van kandidaat-lidstaat van de EU te verlenen en het land in de interne markt van de EU te integreren. Het Parlement heeft de Commissie ook verzocht de financiële en technische bijstand aan ѴDZ岹ë verder op te voeren, onder meer door middel van een nieuw voorstel voor macrofinanciële bijstand, maatregelen voor de liberalisering van vervoer en handel, en verdere steun voor vluchtelingenbeheer en humanitair werk.

Bij de goedkeuring van zijn op 19mei2022 riep het Europees Parlement opnieuw op ѴDZ岹ë de status van kandidaat-lidstaat te verlenen. In het verslag wordt onderstreept dat enkele belangrijke stappen zijn gezet om de hervormingen uit te voeren, maar dat er nog veel werk moet worden verzet, met name om de belangrijkste staatsinstellingen te versterken. Deze oproep herhaalde het Parlement in zijn over de status van kandidaat-lidstaat van ïԱ, de Republiek ѴDZ岹ë en Georgië.

Naar aanleiding van de toename van de hybride dreiging waarmee ѴDZ岹ë wordt geconfronteerd in de context van de oorlog van Rusland tegen ïԱ, nam het Europees Parlement op aan waarin het zijn onwrikbare steun voor de onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit van het land in deze bijzonder moeilijke tijden herhaalt en de Commissie en de Europese Raad verzoekt uiterlijk eind 2023 onderhandelingen over toetreding tot de EU te beginnen, zodra voldaan is aan de negen voorwaarden.

In de aanloop naar de presentatie van het uitbreidingspakket van de Commissie en de bijeenkomst van de Europese Raad van december2023 nam het Europees Parlement op aan waarin het zijn steun voor het toekomstige EU-lidmaatschap van de Republiek ѴDZ岹ë bevestigt en zijn oproep herhaalt om de toetredingsonderhandelingen met ѴDZ岹ë uiterlijk eind2023 te starten.

B. Interparlementaire samenwerking

Sinds het begin van de oorlog in ïԱ heeft het Europees Parlement zich steeds solidair getoond met ѴDZ岹ë en heeft het Parlement het land steeds gesteund. Op 18mei2022 , op uitnodiging van Voorzitter Metsola, de plenaire vergadering van het Europees Parlement in Brussel toe, terwijl de oorlog in ïԱ volop aan de gang was. Voorzitter Metsola bezocht ѴDZ岹ë op 11november2022 voor een ontmoeting met president Sandu, voormalig premier Gavriliţa en Moldavisch parlementsvoorzitter Igor Grosu, en om het Moldavische parlement toe te spreken. Tijdens haar bezoek herhaalde zij met klem de steun van het Europees Parlement voor het EU-lidmaatschap van ѴDZ岹ë. In de marge van de zevende bijeenkomst van de Associatieraad EU-ѴDZ岹ë had Voorzitter Metsola een ontmoeting met voormalig premier Gavriliţa (6februari 2023). Op 21mei2023 ontmoette Voorzitter Metsola premier Recean voor het eerst en had ze ook een ontmoeting met parlementsvoorzitter Grosu tijdens een bezoek aan Chişinău in het kader van de “Europese bijeenkomst van de Nationale Vergadering van ѴDZ岹ë”, een burgerbijeenkomst die werd bijeengeroepen door president Sandu. Tijdens de bijeenkomst van de Europese politieke gemeenschap in Bulboaca op 1juni2023 riep Voorzitter Metsola de EU op om uiterlijk eind2023 toetredingsonderhandelingen met ѴDZ岹ë te starten, terwijl president Sandu tijdens deze top de Europese aspiraties van haar land onderstreepte en nogmaals benadrukte dat ѴDZ岹ë ernaar streeft om vóór2030 tot de EU toe te treden.

Voorzitter Metsola ontmoette parlementsvoorzitter Grosu opnieuw in het Europees Parlement in Brussel op 5juli2023, toen een delegatie van het Moldavische parlement deelnam aan een studiebezoek in verband met het EU-toetredingsproces dat georganiseerd werd door de Coördinatiegroep democratieondersteuning en verkiezingen van het Europees Parlement.

De commissies van het Parlement hebben veel aandacht besteed aan de situatie in ѴDZ岹ë. Verscheidene delegaties zijn in2022 en2023 naar het land gereisd. In mei2023 reisde een delegatie van de Subcommissie veiligheid en defensie naar ѴDZ岹ë en Roemenië om een bezoek te brengen aan de EU-missie voor bijstandsverlening inzake grensbeheer aan de Republiek ѴDZ岹ë en ïԱ en aan de EU-partnerschapsmissie in de Republiek ѴDZ岹ë. In februari2023 hadden de leden van de Commissie internationale handel en de Begrotingscommissie een ontmoeting met hun Moldavische tegenhangers voor besprekingen over handelsbetrekkingen tussen de EU en ѴDZ岹ë, alsook over de begrotingssteun in de context van de Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ. Diezelfde week nam ook een grote delegatie van het Europees Parlement deel aan de vergadering van Euronest in Chişinău.

In maart en april2022 stuurden de Commissie buitenlandse zaken en de Subcommissie veiligheid en defensie voor het eerst sinds het uitbreken van de oorlog een delegatie naar ѴDZ岹ë, als teken van de unanieme solidariteit en steun van de EU voor het land. In juni2023 reisden ook de leden van de Commissie ontwikkelingssamenwerking naar ѴDZ岹ë om na te gaan hoe Oekraïense vluchtelingen er werden opgevangen.

In artikel440 van de associatieovereenkomst tussen de EU en ѴDZ岹ë is de oprichting van een Parlementair Associatiecomité (PAC) voorzien. De eerste vergadering van het PAC vond plaats op 16oktober2014 en de 14e vond plaats in Chişinău op 29november 2023. Het PAC heeft de integratie van ѴDZ岹ë in de EU uitdrukkelijk gesteund sinds het land in maart2022 het EU-lidmaatschap heeft aangevraagd.

Het Europees Parlement heeft ѴDZ岹ë aangewezen als prioritair land voor zijn werkzaamheden ter ondersteuning van de democratie en voert samen met het parlement van ѴDZ岹ë een breed scala aan activiteiten uit, zowel op politiek als op bestuurlijk niveau. Het kader voor deze activiteiten is vastgesteld in het memorandum van overeenstemming dat in november2021 werd ondertekend door David Sassoli, toenmalig voorzitter van het Europees Parlement, en Igor Grosu, voorzitter van het Moldavische parlement. Dit memorandum van overeenstemming wordt aangevuld door een routekaart.

Een aantal van de activiteiten van het Europees Parlement in ѴDZ岹ë is gericht op bijstand voor maatregelen ter bestrijding van desinformatie en buitenlandse inmenging in democratische processen (het programma Triangle for Democracy), op de bevordering van een cultuur van dialoog en politiek debat in het Moldavische parlement (Jean Monnet-dialoog) en op capaciteitsopbouw op zowel politiek als bestuurlijk niveau.

C. Verkiezingswaarneming

Het Europees Parlement stuurde een delegatie naar de internationale verkiezingswaarnemingsmissie onder leiding van het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE (OVSE/ODIHR) om toezicht te houden op de parlementsverkiezingen in ѴDZ岹ë van 11juli2021. De waarnemers merkten op dat deze verkiezingen over het algemeen goed georganiseerd, vrij en concurrerend waren, ondanks enkele resterende tekortkomingen die bij toekomstige verkiezingen moeten worden aangepakt.

In december2022 nam het Moldavische parlement een nieuwe kieswet aan waarin belangrijke aanbevelingen van internationale en lokale deskundigenorganisaties, waaronder de Commissie van Venetië, zijn verwerkt. De nieuwe wet trad op 1januari2023 in werking en heeft betrekking op de aanbevelingen van de verkiezingswaarnemingsdelegatie van het Europees Parlement, die werd geleid door de voorzitter van de Commissie buitenlandse zaken van het Europees Parlement, David McAllister.

Het Europees Parlement stuurde een delegatie naar de internationale verkiezingswaarnemingsmissie van het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE (OVSE/ODIHR) in verband met de regionale verkiezingen op 5en 19november 2023. Dit was een goede gelegenheid om de doeltreffendheid en handhaving van de kieswet te beoordelen, aangezien deze lokale verkiezingen de eerste waren die volgens de nieuwe regels plaatsvonden. Ondanks de gespannen campagne en de uitzonderlijke omstandigheden als gevolg van de hybride oorlogsvoering en herhaalde inmenging van Rusland in het verkiezingsproces in ѴDZ岹ë, verklaarde de verkiezingswaarnemingsmissie dat de verkiezingen vreedzaam waren verlopen en efficiënt waren georganiseerd, dat de kiesadministratie transparant en professioneel te werk was gegaan en dat de kandidaten grotendeels vrijelijk campagne hadden kunnen voeren, waardoor de kiezers uit verschillende alternatieven hadden kunnen kiezen. Het hoofd van de verkiezingswaarnemingsdelegatie van het Europees Parlement, José Ramón Bauzá Díaz, adviseerde dat op het laatste moment genomen besluiten om kandidaten uit te sluiten, zoals de uitsluiting van de partij Șansă (die banden heeft met de voortvluchtige oligarch Ilan Shor), geen duurzaam precedent mogen scheppen en alleen kunnen worden gemotiveerd wanneer er ernstige bezorgdheid is over dreigingen voor de nationale veiligheid. Hij sprak namens de delegatie ook zijn steun uit voor de uitvoering van democratische hervormingen door de Republiek ѴDZ岹ë, ondanks de noodtoestand als gevolg van de Russische invasie van ïԱ en de hybride oorlog die tot doel had de democratische instellingen van ѴDZ岹ë te destabiliseren.

Belarus

De voorbije decennia verliepen de betrekkingen tussen de EU en Belarus soms moeizaam wegens de aanhoudende schendingen van de mensenrechten en burgerrechten in Belarus. Tussen2014 en2020 leek het land echter een meer open houding aan te nemen tegenover deEU en het beleid inzake het Oostelijk Partnerschap. De betrekkingen tussen Belarus en de westerse landen waren enigszins verbeterd, en Belarus had een belangrijke rol gespeeld als gastheer voor de gesprekken over de crisis in ïԱ, waarbij de EU als bemiddelaar optrad. Als reactie hierop volgde de EU ten aanzien van Belarus een beleid van “kritische betrokkenheid”, zoals omschreven in de van 15februari2016. Volgens die conclusies zullen de tastbare stappen van Belarus om de fundamentele vrijheden, de rechtsstaat, mensenrechten – inclusief de vrijheid van meningsuiting en de media – en arbeidsrechten te verankeren, essentiële criteria blijven om het toekomstige EU-beleid voor het land vorm te geven. In2017 werden er onderhandelingen gevoerd over een mobiliteitspartnerschap, en per 1juli2020 traden er visaversoepelingen en overnameovereenkomsten in werking om de contacten tussen mensen te stimuleren.

Ondanks de hervatting van de mensenrechtendialoog tussen de EU en Belarus, de oprichting van een coördinatiegroep tussen de EU en Belarus bestaande uit hooggeplaatste deskundigen in2016 en de goedkeuring van een mensenrechtenactieplan voor 2016-2019, en ondanks zijn actieve deelname aan bilaterale en multilaterale bijeenkomsten in het kader van het Oostelijk Partnerschap, heeft Belarus zijn toezeggingen op het gebied van de mensenrechten helaas niet waargemaakt. Het blijft het enige land op het Europese continent dat nog steeds de doodstraf voltrekt, waardoor het de jure is uitgesloten van de Raad van Europa. Er is regelmatig sprake van debatten over een moratorium op de doodstraf met het oog op de mogelijke afschaffing ervan, maar dat lijkt een rookgordijn, omdat er tot nu toe geen concrete maatregelen zijn genomen.

Het gebruik van geweld tegen vreedzame demonstranten in februari en maart2017 werd door de EU scherp veroordeeld. De vervroegde parlementsverkiezingen van 18november2019 werden ontsierd door een aantal wanpraktijken en tekortkomingen, waardoor de oppositie niet vertegenwoordigd was in het parlement. De presidentsverkiezingen van 9augustus2020 werden door de internationale gemeenschap geacht noch vrij noch eerlijk te zijn verlopen en werden voorafgegaan door stelselmatige vervolging van oppositieleden, gevolgd door hard optreden tegen vreedzame demonstranten, vertegenwoordigers van de oppositie en journalisten op een schaal die nog niet eerder in de geschiedenis van het land was vertoond. Bijgevolg heeft de EU opgelegd tegen 233personen en 37entiteiten die verantwoordelijk worden gehouden voor of medeplichtig zijn aan verkiezingsfraude en gewelddadige onderdrukking, alsook aan het faciliteren van de ongerechtvaardigde en niet-uitgelokte aanvalsoorlog van Rusland tegen ïԱ, en verklaarde zij bereid te zijn verdere beperkende maatregelen te treffen tegen de organen en hoge ambtenaren van het regime. Het twaalfde sanctiepakket tegen Rusland, dat op 19december 2023 werd aangenomen, was ook gericht tegen twaalf Belarussische functionarissen die banden hadden met de militair-industriële instellingen van Belarus. Onder de gesanctioneerde personen bevinden zich leden van het Belarussische veiligheidscomité en het militair-industriële staatscomité die een rol spelen in de bevoorrading van de Russische strijdkrachten.

In navolging van de , waarin de nieuwe EU-strategie ten aanzien van Belarus wordt vastgesteld, heeft de EU op centraal niveau de bilaterale samenwerking met de Belarussische autoriteiten tot een strikt minimum teruggeschroefd, haar steun voor de Belarussische bevolking en het maatschappelijk middenveld van Belarus verhoogd, en de bilaterale financiële bijstand dienovereenkomstig aangepast. In de conclusies van de Raad wordt benadrukt dat de EU bereid is haar politieke inzet, sectorale samenwerking en financiële bijstand aan Belarus voort te zetten op voorwaarde dat het Belarussische regime de beginselen van democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten in acht neemt en een serieus, geloofwaardig en inclusief politiek proces bevordert dat resulteert in vrije en eerlijke verkiezingen onder toezicht van het ODIHR van de OVSE.

In reactie op de maatregelen van de EU heeft het Belarussische regime in november 2020 stappen ondernomen om zijn deelname aan het beleid inzake het Oostelijk Partnerschap te verminderen. In juni2021 besloot het regime zijn deelname aan het Oostelijk Partnerschap en aan andere bestaande structuren, zoals de mensenrechtendialoog tussen de EU en Belarus en de coördinatiegroep tussen de EU en Belarus, volledig op te schorten. Tegelijkertijd riep Aljaksandr Loekasjenka zijn vertegenwoordigers bij de EU terug naar Minsk voor overleg, en raadde de EU-ambassadeur in Belarus ten stelligste aan het land te verlaten.

De situatie op het vlak van de mensenrechten blijft kritiek, aangezien het regime van Loekasjenka deze rechten voortdurend met de voeten treedt. Volgens het telde het land in maart 2024 meer dan 1400 politieke gevangenen. Politieke gevangenen worden vastgehouden in onmenselijke omstandigheden en bijvoorbeeld langdurig opgesloten in eenzame isolatie om hen psychologisch onder druk te zetten. Hun correspondentie wordt achtergehouden, ze krijgen geen toegang tot medicatie en gezondheidszorg en mogen geen contact opnemen met familieleden en advocaten. Momenteel zitten vijf politieke gevangenen al meer dan een jaar vast in eenzame opsluiting, wat een flagrante schending van de internationale normen vormt. Onder het voorwendsel van “extremisme” en “schending van de openbare orde” blijft het regime jacht maken op gewone burgers en hen vervolgen omdat ze hebben deelgenomen aan de protestbeweging van 2020 of kritiek hebben geuit op Aljaksandr Loekasjenka.

De nationale wetswijzigingen die Loekasjenka op 30december 2023 heeft ondertekend, geven aanleiding tot bezorgdheid over de verslechtering van de vrijheid van geweten en levensovertuiging in Belarus. Overeenkomstig de nieuwe wetgeving worden religieuze organisaties verplicht zich te registreren, terwijl de rechtsgrond voor de toelating van een registratie niet duidelijk wordt omschreven. Door de vage definitie van de voorwaarden kunnen religieuze instellingen gemakkelijker worden geweigerd onder het voorwendsel dat deze “Belarus in diskrediet brengen, een aanfluiting zijn voor de nationale eer of zich bezighouden met extremistische activiteiten”. Bovendien mogen alleen Belarussische burgers de verantwoordelijkheid dragen voor zulke organisaties. Sinds 2020 werden wel zeventig geestelijken door het regime vervolgd of gedwongen het land te verlaten.

In januari 2024 heeft Loekasjenka een nieuwe wet ondertekend die hem levenslange immuniteit tegen strafrechtelijke vervolging verleent en die het oppositieleiders in ballingschap onmogelijk maakt om aan toekomstige presidentsverkiezingen deel te nemen. Alleen onderdanen van Belarus die ten minste 20jaar onafgebroken in het land hebben gewoond en nooit in een ander land een verblijfsvergunning hebben gekregen, mogen zich kandidaat stellen.

In de nieuwe van 19februari 2024 uit de Raad diepe bezorgdheid over de verslechterende mensenrechtensituatie in Belarus en veroordeelt ten stelligste de aanhoudende vervolgings- en intimidatiecampagnes tegen alle geledingen van de Belarussische samenleving, de ongekende onderdrukking en de beperkingen op de politieke participatie. De Raad onderstreept in zijn conclusies ook dat de EU het maatschappelijk middenveld in Belarus zal blijven steunen en verwelkomt de oprichting van het overlegorgaan van de EU met het maatschappelijk middenveld en de democratische krachten in Belarus.

Op 26februari 2024 besloot de Raad de te verlengen tot en met 28februari 2025. De sancties zijn gericht tegen 37entiteiten en 233personen, waaronder Aljaksandr Loekasjenka. Tegelijkertijd heeft de Raad als reactie op de betrokkenheid van Belarus bij de Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ een aangenomen tot gedeeltelijke schorsing van het Verdrag inzake het Energiehandvest tussen de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) en elke rechtspersoon die eigendom is van of onder zeggenschap staat van staatsburgers of onderdanen van de Russische Federatie of van de Republiek Belarus.

De parlementsverkiezingen van 25februari 2024 vonden plaats in een klimaat van angst en het ontbrak aan eerlijke politieke concurrentie. Op grond van de wet tot wijziging van de kieswet van de Republiek Belarus die op 16februari 2023 werd aangenomen, werden de normen van de kieswet gewijzigd om te voorkomen dat politieke oppositieleden de strijd aangaan met het regime van Loekasjenka. Bijgevolg konden slechts vier van de vijftien politieke partijen zich met succes opnieuw laten registreren.

Belarus en Rusland zijn de landen uit de voormalige Sovjet-Unie die onderling het nauwst zijn verbonden, onder meer wat betreft samenwerking op militair en defensiegebied. In 2023 hebben Belarus en Rusland de “Belangrijkste richtlijnen voor de omzetting van de bepalingen van het Verdrag tot oprichting van een Uniestaat voor 2021-2023” en 28 sectorale unieprogramma’s uitgevoerd, met als doel de wetgeving van de twee landen te harmoniseren op de verschillende gebieden van economie, bedrijfsleven, de financiële en energiemarkten, het vervoer en het industrie- en landbouwbeleid. In 2022 bereikten de twee landen overeenstemming over een programma voor militair-technische samenwerking tot 2025, dat voorziet in een aantal activiteiten, waaronder gezamenlijk onderzoek naar en de ontwikkeling van nieuwe modellen van wapens en militaire uitrusting en producten voor tweeërlei gebruik en het moderniseren van bestaande modellen.

Sinds het begin van de Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ in februari 2022 heeft Belarus Rusland ondersteund en bleef het een nauwe bondgenoot van Rusland. Belarus neemt niet rechtstreeks deel aan de oorlog, maar biedt onderdak aan wel 30000 Russische soldaten en levert munitie en militaire uitrusting aan Rusland. Belangrijk is dat Belarus de Russische strijdkrachten toestond Iskander-raketten op zijn grondgebied te stationeren om aanvallen op ïԱ te plegen, en opleidingsfaciliteiten in Belarus in te richten voor de luchtafweer en luchtmacht. Na de goedkeuring van een nieuwe militaire doctrine in januari 2024 werden in maart 2024 Russische tactische kernwapens op het grondgebied van Belarus gestationeerd. In april 2024 hebben de Belarussische strijdkrachten militaire oefeningen gehouden langs de Oekraïense, Poolse en Litouwse grenzen in de buurt van de steden Gomel en Grodno.

A. Standpunt van het Europees Parlement

Het Europees Parlement had vóór de frauduleuze presidentsverkiezingen van 9augustus2020 een aantal resoluties aangenomen waarin het kritiek uitte op Belarus met betrekking tot de politieke gevangenen, de beperkingen van de mediavrijheid en het maatschappelijk middenveld, de schendingen van de mensenrechten (inclusief het behoud van de doodstraf) en de onregelmatigheden bij de parlementsverkiezingen. In zijn gaf het Europees Parlement aan de kritische betrokkenheid van de EU ten aanzien van Belarus te steunen, op voorwaarde dat er daarbij concrete stappen worden gezet in de richting van democratisering en eerbiediging van de fundamentele vrijheden en de mensenrechten. Het herhaalde in het bijzonder zijn oproep aan Belarus om zich achter een wereldwijd moratorium op de doodstraf te scharen, als eerste stap naar de definitieve afschaffing ervan. In zijn hekelde het Europees Parlement nogmaals de intimidatie en gevangenneming van journalisten en onafhankelijke media, en herhaalde het zijn oproepen om de eerbiediging van de democratische beginselen, de rechtsstaat, de mensenrechten en de fundamentele vrijheden te versterken.

In reactie op de frauduleuze presidentsverkiezingen van 9augustus2020, en het daarop volgende gewelddadige optreden tegen democratische krachten, activisten uit het maatschappelijk middenveld, vakbonden, onafhankelijke media en vreedzame demonstranten, nam het Europees Parlement op en op resoluties aan over de situatie in Belarus. In deze resoluties benadrukte het Parlement dat alle internationaal erkende normen bij deze verkiezingen op flagrante wijze zijn geschonden en dat veel Belarussen de kandidaat van de verenigde oppositie, Svjatlana Tichanowskaja, als de echte winnaar van de presidentsverkiezingen beschouwen. Het Parlement drong aan op onmiddellijke EU-sancties tegen alle ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de verkiezingsfraude en repressie, onder wie voormalig president Aljaksandr Loekasjenka. Zij betuigden hun steun aan de door Tichanowskaja opgerichte coördinatieraad als interim-vertegenwoordiging van de bevolking die democratische verandering eist. Het Parlement herhaalde deze principiële standpunten in zijn over de betrekkingen met Belarus.

Daarnaast hebben de voorzitter van de Delegatie voor de betrekkingen met Belarus van het Europees Parlement (D-BY) en de vaste rapporteur over Belarus een aantal gezamenlijke verklaringen uitgegeven waarin zij de aanhoudende verslechtering van de mensenrechtensituatie in Belarus betreurden en kritiek uitten op het voortdurende machtsmisbruik van Loekasjenka. In december2020 bracht het Europees Parlement een informatiebezoek aan Belarus om de behoeften van de Belarussische democratische krachten te inventariseren en te beoordelen hoe het Europees Parlement hen kan steunen, zowel op administratief als politiek niveau. Deze missie viel op symbolische wijze samen met de week van de Sacharovprijs2020, waarin de democratische oppositie van Belarus werd geëerd. Als gevolg daarvan heeft het Europees Parlement onder auspiciën van de Subcommissie mensenrechten en in samenwerking met de Commissie buitenlandse zaken en de D-BY een platform opgezet tegen straffeloosheid van mensenrechtenschendingen in Belarus. Daarnaast heeft de Coördinatiegroep democratieondersteuning en verkiezingen een breed scala aan democratieondersteunende activiteiten voorgesteld die zijn toegesneden op Belarussische democratische activisten.

In zijn over de systematische onderdrukking in Belarus en de gevolgen hiervoor voor de Europese veiligheid, naar aanleiding van de ontvoering uit een onderschept EU-passagiersvliegtuig door de Belarussische autoriteiten, veroordeelde het Europees Parlement ook de wijdverbreide mensenrechtenschendingen in Belarus en de schandalige instrumentalisering van illegale migratie door het regime van Loekasjenka om de EU te destabiliseren. Deze standpunten werden opnieuw bevestigd in de over de situatie in Belarus na een jaar van demonstraties en gewelddadige onderdrukking daarvan en, na een nieuwe golf van arrestaties, in zijn over de vervolging van de oppositie en de detentie van vakbondsleiders in Belarus, zijn over de voortdurende onderdrukking van de democratische oppositie en het maatschappelijk middenveld in Belarus, zijn over de verdere onderdrukking van de bevolking van Belarus, en in het bijzonder de zaken van Andrzej Poczobut en Ales Bjaljatski, en zijn over de onmenselijke behandeling en ziekenhuisopname van de prominente oppositieleider Viktar Babaryka. In zijn over de betrekkingen met Belarus verzocht het Europees Parlement het Internationaal Strafhof een aanhoudingsbevel uit te vaardigen tegen Loekasjenka, gezien de rol van zijn regime bij de illegale deportatie en indoctrinatie van Oekraïense kinderen.

In zijn over de doeltreffendheid van EU-sancties tegen Rusland heeft het Europees Parlement nogmaals de betrokkenheid van Belarus bij de invasie van ïԱ veroordeeld en opgeroepen om prijs- en volumeplafonds vast te stellen voor de invoer van Russische en Belarussische meststoffen in de EU. Bovendien wees het Parlement erop dat de sancties en beperkende maatregelen tegen het regime van Loekasjenka moeten worden afgestemd op de huidige maatregelen tegen Rusland. De daaropvolgende resolutie van 14december 2023 had voornamelijk betrekking op de toestand van de Belarussische politieke gevangene Mikalaj Statkevitsj, winnaar van de Sacharovprijs2020, die wordt vastgehouden zonder toegang tot gezondheidszorg. Het Europees Parlement riep ertoe op alle politieke gevangenen vrij te laten en een einde te maken aan de onderdrukking van de Belarussische burgers en sprak nogmaals zijn krachtige steun uit voor de Belarussische democratische krachten. In zijn resolutie van 16januari 2024 was het Europees Parlement ingenomen met het besluit om de grensoverschrijdende samenwerking met Rusland en Belarus op te schorten. Na massale arrestaties van 200familieleden van politieke gevangenen in januari 2024 wegens beschuldigingen van “extremisme”, heeft het Parlement ertoe opgeroepen strengere sancties op te leggen aan het Belarussische regime in zijn resolutie van 8februari 2024 over de nieuwe golf van massale arrestaties in Belarus van activisten van de oppositie en hun familieleden. Het Parlement drong ook aan op het verdere documenteren van mensenrechtenschendingen in Belarus en de omvorming van het onderzoek van het OHCHR tot een onafhankelijk mechanisme. Bovendien herhaalde het Parlement in zijn resolutie van 29februari 2024 over de noodzaak van niet-aflatende EU-steun voor ïԱ, na twee jaar Russische aanvalsoorlog tegen ïԱ, zijn oproep om verder te werken aan de oprichting van een speciaal tribunaal om het misdrijf van agressie tegen ïԱ dat is gepleegd door de leiders van Rusland en hun bondgenoten, zoals het regime in Belarus, te onderzoeken en te vervolgen. Het Parlement veroordeelde ook met klem de betrokkenheid van Belarus bij de gedwongen deportatie van Oekraïense burgers, met name kinderen, naar Rusland, Belarus en de Oekraïense gebieden die tijdelijk door Rusland worden bezet.

B. Interparlementaire samenwerking

Het Europees Parlement heeft geen officiële betrekkingen met het parlement van Belarus, omdat het land er herhaaldelijk niet in is geslaagd vrije en eerlijke verkiezingen te houden en de internationale normen voor democratie en rechtsstaat na te leven, zoals geïllustreerd wordt door de nieuwe protestgolven en keiharde repressie na de frauduleuze parlementsverkiezingen van 18november2019 en de presidentsverkiezingen van 9augustus2020. Derhalve zijn de leden van het parlement van Belarus nog niet uitgenodigd om zitting te nemen in de Parlementaire Vergadering Euronest, omdat voldaan moet worden aan de OVSE-verkiezingsnormen alvorens te kunnen worden toegelaten. Niettemin zijn vertegenwoordigers van de Belarussische democratische krachten regelmatig uitgenodigd om de werkzaamheden van de Parlementaire Vergadering Euronest bij te wonen.

Bovendien onderhoudt het Europees Parlement via de D-BY een actieve en nauwe dialoog met de vertegenwoordigers van de democratische krachten van het land, onafhankelijke niet-gouvernementele organisaties en het maatschappelijk middenveld, onder wie leden van de coördinatieraad en het door Svjatlana Tichanowskaja opgerichte United Transitional Cabinet. Er vinden regelmatig vergaderingen van de D-BY plaats in Brussel en Straatsburg om de ontwikkeling van de betrekkingen tussen de EU en Belarus te bespreken en de politieke en economische situatie in het land alsook de laatste ontwikkelingen op het gebied van de democratie, de schendingen van de mensenrechten en de rechtsstaat te beoordelen. De D-BY bracht in juni2015 en juli2017 ook een bezoek aan Minsk, evenals het bureau van de D-BY in oktober2018 en februari2020. In juni2022 stuurde de D-BY een ad-hocmissie naar Vilnius om vertegenwoordigers van de democratische krachten en het maatschappelijk middenveld in ballingschap te ontmoeten en de situatie aan de grens tussen de EU en Belarus te evalueren. In mei2023 werd een ad-hocmissie van de D-BY naar Vilnius gestuurd om de bedreiging van het regime van Loekasjenka voor de veiligheid van Europa en de invloed van Rusland op Belarus te beoordelen. Van 18 tot en met 21december 2023 werd nog een andere ad-hocmissie naar Berlijn en Warschau gestuurd om met de vertegenwoordigers van de Belarussische democratische krachten van gedachten te wisselen over de beste strategie in de aanloop naar de lokale en parlementsverkiezingen van februari2024 in Belarus, de situatie van Belarussische ballingen in EU-landen en de doeltreffendheid van de EU-sancties tegen het Loekasjenka-regime.

Voorts organiseerde het Parlement tussen 11 en 14maart 2024 de campagne #EPSTANDSBYYOU om zich solidair te verklaren met Belarus en om de situatie van de Belarussische politieke gevangenen onder de aandacht te brengen. De leden van het Europees Parlement betuigden hun symbolische steun door 600briefkaarten aan politieke gevangenen in Belarus te ondertekenen. Deze campagne was het vervolg op een eerste, gelijkaardig initiatief in december 2022 waaraan ook Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola deelnam.

Ter gelegenheid van de Dag van de Vrijheid van Belarus op 25maart hebben de voorzitter van de Delegatie voor de betrekkingen met Belarus, EP-lid Juozas Olekas, en de vaste rapporteur van het Europees Parlement voor Belarus, EP-lid Petras Auštrevičius, een gezamenlijke verklaring gepubliceerd waarin zij met grote bezorgdheid erop wezen dat Rusland de facto de Belarussische soevereiniteit op een groot aantal gebieden heeft overgenomen. Zij betreurden het lijden van de Belarussische politieke gevangenen die onmenselijk worden behandeld, en betuigden hun onwrikbare steun aan de inspanningen van het overgangskabinet onder leiding van Svjatlana Tichanowskaja om een vrij en democratisch Belarus tot stand te brengen.

C. Verkiezingswaarneming

Belarus heeft het Europees Parlement sinds2001 niet uitgenodigd om verkiezingen waar te nemen. Zoals de gewoonte is in dergelijke gevallen, is het Europees Parlement afhankelijk van de evaluatie die in het land wordt verricht door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa en de Parlementaire Vergadering van de OVSE/ODIHR. Helaas waren deze twee internationale waarnemers niet uitgenodigd als waarnemers bij de presidentsverkiezingen van 9augustus2020, hoewel het regime van Belarus eerder had toegezegd hen uit te zullen nodigen.

Op 8januari 2024 heeft het regime van Belarus officieel aangekondigd de OVSE niet uit te nodigen als waarnemer bij de lokale en parlementsverkiezingen van 25februari 2024. De verkiezingen werden waargenomen door een delegatie van de Shanghai-samenwerkingsorganisatie en parlementsleden van de Verdragsorganisatie voor Collectieve Veiligheid, een intergouvernementele militaire alliantie van zes voormalige Sovjetlanden in Eurazië. Volgens het Belarussische regime bedroeg de opkomst bij de verkiezingen 73,09%.

In de gezamenlijke verklaring over de parlementsverkiezingen in Belarus van2024, die werd uitgegeven door de voorzitter van de Commissie buitenlandse zaken van het Parlement (AFET), David McAllister, de voorzitter van de D-BY, Juozas Olekas, en de vaste rapporteur van het Parlement voor Belarus, Petras Auštrevičius, werd benadrukt dat verkiezingen die in een dergelijke restrictieve en repressieve omgeving plaatsvinden niet als eerlijk en vrij kunnen worden beschouwd, en werd er bij de EU, haar lidstaten en de internationale gemeenschap op aangedrongen de legitimiteit van de bij deze verkiezingen “gekozen” leden niet te erkennen.

Volgens de OVSE voldoen de verkiezingen in Belarus sinds1995 niet meer aan de internationale democratische normen. Aan de vooravond van de bovengenoemde verkiezingen riep het ODIHR het Belarussische regime op de internationale verplichtingen die voortvloeien uit zijn OVSE-lidmaatschap na te komen en sprak het zijn diepe bezorgdheid uit over de vervolging en illegale detentie van Belarussische journalisten, mensenrechtenverdedigers en leden van de politieke oppositie.

Radka Hejtmankova / Vanessa Cuevas Herman / Levente Csaszi