Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest instrumentem finansowym w听ramach polityki sp贸jno艣ci s艂u偶膮cym zapewnieniu wsparcia obszarom borykaj膮cym si臋 z听powa偶nymi wyzwaniami spo艂eczno-gospodarczymi wynikaj膮cymi z听transformacji w听d膮偶eniu do osi膮gni臋cia neutralno艣ci klimatycznej. Fundusz ten u艂atwi wdra偶anie Europejskiego Zielonego 艁adu, kt贸rego celem jest osi膮gni臋cie neutralno艣ci klimatycznej UE do 2050听r.
Podstawa prawna
Artyku艂 175 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Rozporz膮dzenie Parlamentu Europejskiego i听Rady (UE) 2021/1056 z听dnia 24 czerwca 2021听r. ustanawiaj膮ce Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.
Kontekst
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest jednym z kluczowych narz臋dzi Unii Europejskiej s艂u偶膮cych wspieraniu region贸w w procesie transformacji w kierunku neutralno艣ci klimatycznej do 2050听r.
W grudniu 2019听r. Komisja Europejska przyj臋艂a , w听kt贸rym przedstawi艂a plan dzia艂ania na rzecz nowej polityki wzrostu gospodarczego w UE. W听ramach Europejskiego Zielonego 艁adu i听w听d膮偶eniu do celu, jakim jest skuteczne osi膮gni臋cie neutralno艣ci klimatycznej UE w听sprawiedliwy spos贸b, Komisja Europejska zaproponowa艂a utworzenie mechanizmu sprawiedliwej transformacji, kt贸ry obejmowa艂by Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Stwierdzi艂a, 偶e mechanizm ten powinien koncentrowa膰 si臋 na regionach i听sektorach, w听kt贸rych transformacja wywiera najwi臋ksze skutki ze wzgl臋du na ich uzale偶nienie od paliw kopalnych, w听tym w臋gla, torfu i听艂upk贸w bitumicznych, a听tak偶e na procesach przemys艂owych charakteryzuj膮cych si臋 wysok膮 emisj膮 gaz贸w cieplarnianych.
Mechanizm ten sk艂ada si臋 z听trzech filar贸w:
- Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji;
- specjalnego systemu w ramach Programu InvestEU;
- instrumentu po偶yczkowego na rzecz sektora publicznego udost臋pnianego przez Europejski Bank Inwestycyjny w听celu wprowadzenia dodatkowych inwestycji w听odno艣nych regionach.
Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji zapewnia przede wszystkim dotacje. Specjalny system transformacji w听ramach InvestEU przyci膮ga inwestycje prywatne. Dzia艂alno艣膰 Europejskiego Banku Inwestycyjnego powinna zapewni膰 efekt d藕wigni w odniesieniu do publicznych 艣rodk贸w finansowych.
G艂贸wnym celem wsparcia w听ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest dywersyfikacja gospodarcza obszar贸w najbardziej dotkni臋tych skutkami transformacji klimatycznej, a听tak偶e przekwalifikowanie i听aktywna integracja pracownik贸w oraz os贸b poszukuj膮cych pracy z听tych obszar贸w. Kryteria, zgodnie z听kt贸rymi inwestycj臋 b臋d膮 si臋 kwalifikowa艂y do wsparcia w听ramach pozosta艂ych dw贸ch filar贸w mechanizmu sprawiedliwej transformacji, s膮 szerzej zdefiniowane, aby obejmowa膰 r贸wnie偶 dzia艂ania zwi膮zane z听transformacj膮 energetyczn膮.
Cele
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest kluczowym narz臋dziem wspierania obszar贸w najbardziej dotkni臋tych skutkami transformacji w听d膮偶eniu do osi膮gni臋cia neutralno艣ci klimatycznej oraz听zapobiegania pog艂臋bianiu si臋 dysproporcji regionalnych. Jego g艂贸wne cele to 艂agodzenie skutk贸w transformacji poprzez finansowanie dywersyfikacji i modernizacji lokalnej gospodarki oraz 艂agodzenie negatywnych skutk贸w dla zatrudnienia. Aby osi膮gn膮膰 te cele, fundusz wspiera inwestycje w dziedzinach takich jak 艂膮czno艣膰 cyfrowa, czyste technologie energetyczne, redukcja emisji, regeneracja teren贸w przemys艂owych, przekwalifikowanie pracownik贸w i pomoc techniczna.
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji wdra偶any jest zgodnie z zasadami zarz膮dzania dzielonego, co oznacza 艣cis艂膮 wsp贸艂prac臋 z w艂adzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Aby uzyska膰 dost臋p do wsparcia z听funduszu, pa艅stwa cz艂onkowskie musz膮 przedstawi膰 terytorialne plany sprawiedliwej transformacji. W planach tych okre艣laj膮 konkretne obszary interwencji w oparciu o gospodarcze i spo艂eczne skutki transformacji. Plany te musz膮 w szczeg贸lno艣ci uwzgl臋dnia膰 spodziewan膮 utrat臋 miejsc pracy i transformacj臋 proces贸w produkcyjnych zak艂ad贸w przemys艂owych o najwy偶szej intensywno艣ci emisji gaz贸w cieplarnianych.
Bud偶et i听zasady finansowania
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji zapewnia wsparcie wszystkim pa艅stwom cz艂onkowskim. Kryteria przydzia艂u oparte s膮 na emisjach przemys艂owych w regionach o wysokiej intensywno艣ci emisji dwutlenku w臋gla, na zatrudnieniu w przemy艣le oraz wydobyciu w臋gla kamiennego i brunatnego, produkcji torfu i 艂upk贸w bitumicznych oraz na poziomie rozwoju gospodarczego. Pa艅stwa cz艂onkowskie, kt贸re nie zobowi膮za艂y si臋 jeszcze do realizacji celu, jakim jest osi膮gni臋cie neutralno艣ci klimatycznej do 2050听r., otrzymaj膮 jedynie 50 % planowanego przydzia艂u 艣rodk贸w. Poziom unijnego wsp贸艂finansowania projekt贸w jest ustalany w听zale偶no艣ci od kategorii regionu, w听kt贸rym realizowane s膮 te projekty. Dla region贸w s艂abiej rozwini臋tych ustala si臋 go na poziomie maksymalnie 85 %, dla region贸w w okresie przej艣ciowym 鈥� na poziomie 70 % i dla region贸w lepiej rozwini臋tych 鈥� na poziomie 50 %.
Ca艂kowity bud偶et Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021鈥�2027 wynosi 17,5听mld听EUR. Kwota 7,5听mld听EUR jest finansowana z wieloletnich ram finansowych, a dodatkowe 10听mld听EUR jest finansowane w ramach NextGenerationEU.
Pa艅stwa cz艂onkowskie mog膮 uzupe艂ni膰 艣rodki przydzielone im z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji 艣rodkami przydzielonymi w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spo艂ecznego Plus.
Rola Parlamentu Europejskiego
Podczas negocjacji w听sprawie wniosku dotycz膮cego Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji Parlament Europejski by艂 szczeg贸lnie zaniepokojony spo艂eczno-gospodarczym wp艂ywem transformacji w听kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu i听zaproponowa艂 艣rodki, kt贸re pomog膮 w听przeprowadzeniu tego procesu bez dalszego pog艂臋biania dysproporcji mi臋dzy regionami i听pozostawiania kogokolwiek samemu sobie.
Parlament Europejski zaproponowa艂 rozszerzenie zakresu dzia艂a艅, kt贸re mog膮 by膰 finansowane w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, aby obj膮膰 jego zakresem dzia艂ania mikroprzedsi臋biorstw, uniwersytet贸w i publicznych instytucji badawczych, a tak偶e innowacje cyfrowe i dzia艂ania w dziedzinie edukacji i w艂膮czenia spo艂ecznego. Umo偶liwi艂oby to regionom, obywatelom, przedsi臋biorstwom i听innym zainteresowanym podmiotom skuteczne przeciwdzia艂anie spo艂ecznym, gospodarczym i听艣rodowiskowym, a听tak偶e zwi膮zanym z听zatrudnieniem skutkom transformacji w听kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Ponadto Parlament Europejski zaproponowa艂 szereg wy艂膮cze艅 w odniesieniu do niekt贸rych rodzaj贸w dzia艂alno艣ci gospodarczej, podkre艣laj膮c znaczenie spo艂ecznego aspektu funduszu.
W 2020听r. Parlament Europejski zaproponowa艂, by na Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji przeznaczy膰 znacznie wy偶szy bud偶et. Umo偶liwi艂o to dokonywanie przesuni臋膰 z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spo艂ecznego Plus na zasadzie dobrowolno艣ci. Parlament Europejski zaleci艂 r贸wnie偶 wprowadzenie 鈥瀖echanizm zielonego nagradzania鈥�, za po艣rednictwem kt贸rego mo偶na przyznawa膰 dodatkowe 艣rodki finansowe pa艅stwom cz艂onkowskim, kt贸re zdo艂aj膮 zmniejszy膰 emisje gaz贸w cieplarnianych w听szybszym tempie, ni偶 oczekiwano.
Parlament przyj膮艂 oficjalnie ostateczny tekst rozporz膮dzenia ustanawiaj膮cego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji 18 maja, za艣 Rada przyj臋艂a go w g艂osowaniu 7 czerwca 2021听r. Ostateczny akt podpisano 24 czerwca, a 30 czerwca 2021听r. opublikowano go w .
听
Fr茅d茅ric Gouard猫res