Zasada pomocniczości
W ramach kompetencji niewyłącznych Unii zapisana wTraktacie oUnii Europejskiej zasada pomocniczości określa okoliczności, wjakich Unia ma pierwszeństwo działania wstosunku do państw członkowskich.
Podstawa prawna
Artykuł5 ust.3 Traktatu oUnii Europejskiej (TUE) Protokół (nr2) wsprawie stosowania zasad pomocniczości proporcjonalności.
Cele
Zasada pomocniczości zasada proporcjonalności normują wykonywanie kompetencji Unii Europejskiej. Wdziedzinach, które nie należą do wyłącznych kompetencji UE, zasada pomocniczości wspiera zdolność podejmowania decyzji działań na szczeblu państw członkowskich oraz stanowi uzasadnienie prawne interwencji Unii, jeśli cele danego działania nie mogą zostać osiągnięte wwystarczającym stopniu przez państwa członkowskie jeśli „ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania” możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Celem wprowadzenia zasady do traktatów europejskich było zatem wykonywanie kompetencji na szczeblu jak najbliższym obywatelowi zgodnie zzasadą bliskości określoną ponadto w.
ąԾę
A. Źródła historia
Zasada pomocniczości została formalnie zapisana w TUE podpisanym w 1992 r.: TUE umieścił odniesienie do tej zasady znajdujące się w . Jednak już podpisany w 1986r. wprowadził zasadę pomocniczości do polityki ochrony środowiska, choć nieprzytoczoną znazwy. Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich orzekł , że przed wejściem wżycie Traktatu oUnii Europejskiej zasada pomocniczości nie stanowiła ogólnej zasady prawa, wstosunku do której należało badać legalność aktów wspólnotowych.
Nie zmieniając brzmienia zasady pomocniczości zapisanej wart.5 akapit drugi TWE (wzmienionej numeracji), na mocy podpisanego w 1997 r. do TWE załączono (zwany dalej Protokołem z 1997 r.). Ogólne podejście dotyczące stosowania zasady pomocniczości, uzgodnione wcześniej na posiedzeniu Rady Europejskiej wEdynburgu w1992r., stało się tym samym prawnie wiążące podlega kontroli sądowej w drodze protokołu w sprawie stosowania zasad pomocniczości.
Podpisany w 2007 r. Traktat zLizbony zmieniający TUE i TWE wprowadził zasadę pomocniczości do art.5 ust.3 TUE uchylił odnośne postanowienie TWE, jednocześnie zachowując jego brzmienie. Dodano wnim również wyraźne odniesienie do regionalnego lokalnego wymiaru zasady pomocniczości. Ponadto Traktat zLizbony zastąpił Protokół z1997r. nowym protokołem (Protokół nr2), którego główne novum dotyczy roli parlamentów narodowych wzakresie kontroli przestrzegania zasady pomocniczości (zob.nota faktograficzna 1.3.5).
B. Definicja
Ogólny sens cel zasady pomocniczości polega na przyznaniu pewnej niezależności władzom niższej instancji wobec władz wyższego szczebla, wszczególności władzom lokalnym wobec władz centralnych. Chodzi tu zatem odzielenie się kompetencjami między różnymi szczeblami władzy, co jest zasadą leżącą upodstaw instytucjonalnych państw ostrukturze federalnej.
W kontekście UE zasada pomocniczości służy jako kryterium regulujące wykonywanie kompetencji niewyłącznych Unii. Wyklucza ona interwencję Unii w przypadku, gdy problem może zostać skutecznie rozwiązany przez same państwa członkowskie na szczeblu centralnym, regionalnym lub lokalnym. Legitymizuje wykonywanie przez Unię uprawnień wyłącznie wsytuacji, gdy państwa członkowskie nie są wstanie wwystarczający sposób osiągnąć celów proponowanego działania gdy działanie na poziomie Unii może przynieść wartość dodaną.
Na mocy art.5 ust.3 TUE, aby interwencję instytucji Unii można było uznać za zgodną zzasadą pomocniczości muszą zostać spełnione trzy warunki: a)nie może chodzić odziedzinę zzakresu kompetencji wyłącznych Unii (kompetencje niewyłączne), b)cele proponowanego działania nie mogą zostać osiągnięte wwystarczający sposób przez państwa członkowskie (potrzeba), c)ze względu na rozmiary lub skutki danego działania możliwe jest jego lepsze przeprowadzenie na szczeblu Unii (wartość dodana).
C. Zakres
1. Wyznaczenie granic kompetencji Unii
Zasada pomocniczości ma zastosowanie do dziedzin należących do kompetencji niewyłącznych, dzielonych przez Unię państwa członkowskie. Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony kompetencje Unii zostały precyzyjnie określone wtytuleI część pierwsza (podpisany w 2007, wszedł w życie w 2009 r.), dzieli się je bowiem na trzy kategorie (kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone kompetencje wspierające) oraz określa dziedziny należące do każdej ztrzech kategorii kompetencji.
2. Adresaci zasady pomocniczości
Zasada pomocniczości dotyczy wszystkich instytucji Unii, przy czym wpraktyce ma szczególne znaczenie wramach procedur ustawodawczych. Traktat zLizbony wzmocnił rolę parlamentów narodowych Trybunału Sprawiedliwości wzakresie kontroli przestrzegania zasady pomocniczości. Wprowadzając wyraźną wzmiankę oniższym niż krajowy wymiarze zasady pomocniczości, Traktat zLizbony wzmocnił rolę Europejskiego Komitetu Regionów stworzył parlamentom regionalnym posiadającym uprawnienia ustawodawcze możliwość uczestnictwa wmechanizmie „wczesnego ostrzegania” ex ante, pozostawioną do uznania parlamentów narodowych.
D. Kontrola przez parlamenty narodowe
Na mocy art.5 ust.3 akapit drugi art.12 lit.b) TUE parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie zprocedurą przewidzianą wprotokole nr2. Mechanizm ten („wczesne ostrzeganie” exante) przewiduje, że każdy parlament narodowy lub każda izba parlamentu narodowego ma osiem tygodni, licząc od dnia przekazania projektu aktu ustawodawczego, na skierowanie do przewodniczących Parlamentu Europejskiego, Rady Komisji uzasadnionej opinii zawierającej powody, dla których uznaje, że dany projekt narusza zasadę pomocniczości. Gdy uzasadnione opinie zostaną wyrażone co najmniej jedną trzecią głosów przyznanych parlamentom narodowym (po jednym głosie na każdą izbę wparlamentach dwuizbowych po dwa głosy na parlamenty jednoizbowe), projekt wymaga ponownej analizy („żółta kartka”). Instytucja, od której pochodzi projekt aktu ustawodawczego, może postanowić, że utrzyma, zmieni lub wycofa projekt aktu, uzasadniając tę decyzję. Próg ten jest obniżony do jednej czwartej głosów wprzypadku projektów aktów odnoszących się do współpracy policyjnej wymiarów sprawiedliwości wsprawach karnych. Gdy wramach zwykłej procedury ustawodawczej co najmniej zwykłą większością głosów przyznanych parlamentom państw członkowskich podważy się zgodność wniosku ustawodawczego zzasadą pomocniczości, aKomisja postanowi utrzymać swój wniosek, sprawę kieruje się do prawodawcy (Parlamentu Rady), który wypowiada się wpierwszym czytaniu. Jeśli prawodawca uzna, że wniosek ustawodawczy nie jest zgodny zzasadą pomocniczości, może odrzucić go większością głosów wynoszącą 55% członków Rady lub większością głosów oddanych wParlamencie Europejskim („pomarańczowa kartka”).
Dotychczas procedurę „żółtej kartki” uruchomiono trzykrotnie, natomiast nigdy nie skorzystano z procedury „pomarańczowej kartki”. Wmaju 2012r. pierwszą „żółtą kartkę” przyznano wodniesieniu do [1]. 12 parlamentów narodowych lub izb parlamentów spośród 40 stwierdziło wówczas, że treść wniosku nie jest zgodna zzasadą pomocniczości. Komisja ostatecznie wycofała swój wniosek, uważając niemniej, że nie stwierdzono naruszenia zasady pomocniczości. Wpaździerniku 2013r. kolejną „żółtą kartkę” pokazało 14 izb parlamentów narodowych z11 państw członkowskich wzwiązku z[2]. Po zbadaniu uzasadnionych opinii przekazanych przez parlamenty narodowe Komisja postanowiła [3], stwierdzając, że jest on zgodny zzasadą pomocniczości. Zkolei trzecią „żółtą kartkę” pokazało 14 izb z11 państw członkowskich wmaju 2016r., sprzeciwiając się [4]. Wtym przypadku Komisja podała obszerne [5] niewycofania wniosku, stwierdzając, że nie narusza on zasady pomocniczości, gdyż kwestia pracowników delegowanych ma zdefinicji charakter transgraniczny.
Konferencja Komisji do Spraw Unijnych Parlamentów Unii Europejskiej (COSAC) stanowi pożyteczną platformę wymiany informacji dotyczących kontroli zasady pomocniczości przez parlamenty narodowe. Ponadto Sieć Monitorująca Stosowanie Zasady Pomocniczości prowadzona przez Europejski Komitet Regionów ułatwia wymianę informacji między władzami lokalnymi i regionalnymi a instytucjami UE. Członkowie Sieci Monitorującej Stosowanie Zasady Pomocniczości to parlamenty i rządy regionalne posiadające uprawnienia ustawodawcze, władze lokalne i regionalne nieposiadające uprawnień ustawodawczych oraz stowarzyszenia samorządów lokalnych w UE. Jest ona również otwarta dla delegacji krajowych Europejskiego Komitetu Regionów i izb parlamentów narodowych.
E. Konferencja w sprawie przyszłości Europy
W marcu 2017 r. Komisja utworzyła specjalną w ramach programu lepszego stanowienia prawa, a w szczególności debaty na temat przyszłości Europy zainicjowanej przez przewodniczącego Komisji Jeana-Claude’a Junckera. Celem grupy zadaniowej jest: 1) wydawanie zaleceń dotyczących tego, jak lepiej stosować zasady pomocniczości i proporcjonalności; 2) określenie obszarów polityki, w których prace można by ponownie delegować lub ostatecznie zwrócić państwom członkowskim; oraz 3) znalezienie sposobów lepszego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w tworzenie i realizację polityki UE.
Na podstawie zaleceń wydanych przez grupę zadaniową Komisja opublikowała w październiku 2018 r. mający na celu wzmocnienie roli zasad pomocniczości i proporcjonalności w kształtowaniu polityki UE. Jednym z głównych uwzględnionych zaleceń grupy zadaniowej było włączenie sieci oceny pomocniczości i proporcjonalności do wytycznych Komisji w prawie lepszego stanowienia prawa oraz wykorzystanie tej sieci do przedstawienia wniosków Komisji w ocenach skutków, ewaluacjach i uzasadnieniach.
Zasady pomocniczości i proporcjonalności były również e centrum uwagi Konferencji w sprawie przyszłości Europy, zgodnie ze podpisaną przez przewodniczących Parlamentu, Rady i Komisji.
F. Kontrola sądowa
Przestrzeganie zasady pomocniczości może zostać poddane kontroli po przyjęciu aktu ustawodawczego przez zaskarżenie go do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, co również przewiduje protokół. Jednak instytucje Unii mają dużą swobodę stosowania tej zasady.W wyrokach wsprawach Trybunał stwierdził, że przestrzeganie zasady pomocniczości to jedna zokoliczności podlegających obowiązkowi uzasadnienia zgodnie zart.296 TFUE. Wymóg ten uznaje się za spełniony, jeśli przestrzeganie zasady wynika ogólnie ztreści motywów zostało uwzględnione przy analizie aktu. Wpóźniejszym wyroku (, Philip Morris, pkt218) Trybunał potwierdził, że powinien zbadać, czy „prawodawca Unii mógł na podstawie szczegółowych informacji stwierdzić, że cel zamierzonego działania mógł zostać lepiej osiągnięty na poziomie Unii”. Jeżeli chodzi ogwarancje proceduralne, awszczególności obowiązek uzasadniania wodniesieniu do zasady pomocniczości, Trybunał przypomniał, że poszanowanie tego obowiązku „należy ocenić zuwzględnieniem nie tylko brzmienia zaskarżonego aktu, ale także kontekstu, wjakim został on przyjęty, oraz okoliczności sprawy” (pkt225).
Państwa członkowskie mogą występować do Trybunału o unieważnienie aktu ustawodawczego ze względu na naruszenie zasady pomocniczości w imieniu własnego parlamentu narodowego lub jego izby, zgodnie z krajowym systemem prawnym. Możliwość zaskarżania aktów ustawodawczych przysługuje też Europejskiemu Komitetowi Regionów wprzypadku, gdy TFUE przewiduje zasięgnięcie opinii tej instytucji.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament był pomysłodawcą koncepcji pomocniczości, gdyż podczas przyjmowania projektu Traktatu oUnii Europejskiej dnia 14lutego 1984r. zaproponował włączenie do niego postanowienia, zgodnie zktórym wprzypadkach, gdy traktat przyznaje Unii kompetencje zbieżne zkompetencjami państw członkowskich, państwa członkowskie mogą podejmować działania dopóty, dopóki Unia nie przyjmie aktu normatywnego. Ponadto Parlament podkreślił wprojekcie, że Unia powinna interweniować jedynie po to, by realizować zadania, które mogą być skutecznej wykonywane wspólnie niż przez działające oddzielnie poszczególne państwa członkowskie.
Uwzględnił te propozycje wwielu rezolucjach (np. wrezolucjach z23listopada 1989r., 14grudnia 1989r., 12lipca 1990r., 21listopada 1990r. 18maja 1995r.), wktórych przypomniał oswoim przywiązaniu do zasady pomocniczości.
A. Porozumienia międzyinstytucjonalne
Parlament przyjął szereg środków wcelu wywiązania się zzadań powierzonych mu na mocy Traktatów wodniesieniu do stosowania zasady pomocniczości. Zgodnie z art.43 jego Regulaminu „badając wniosek dotyczący aktu ustawodawczego, Parlament zwraca szczególną uwagę na to, czy wniosek jest zgodny z zasadami pomocniczości i proporcjonalności”. Komisja Prawna to komisja parlamentarna ponosząca odpowiedzialność przekrojową za zapewnienie poszanowania zasady pomocniczości. W związku z tym regularnie sporządza sprawozdanie dotyczące sprawozdań rocznych Komisji Europejskiej na temat pomocniczości i proporcjonalności.
Dnia 25października 1993r. Rada, Parlament Komisja podpisały porozumienie międzyinstytucjonalne[6], wktórym wyraźnie opowiedziały się za kontynuacją działań wtym kierunku. Zobowiązały się one tym samym do przestrzegania zasady pomocniczości. Wporozumieniu za pośrednictwem procedur regulujących stosowanie zasady pomocniczości określono warunki wykonywania kompetencji przyznanych instytucjom Unii przez traktaty, tak aby cele wnich określone mogły zostać osiągnięte. Komisja zobowiązała się do uwzględniania zasady pomocniczości oraz wykazywania jej przestrzegania. To samo obowiązuje Parlament Radę wramach przyznanych im kompetencji.
Zgodnie z (które zastąpiło porozumienie zgrudnia 2003r. oraz międzyinstytucjonalne wspólne podejście do oceny skutków zlistopada 2005r.) Komisja musi wuzasadnieniu umotywować wprowadzenie proponowanych środków wświetle zasady pomocniczości uwzględniać tę zasadę wswoich ocenach skutków. Ponadto wramach [7] Parlament Komisja zobowiązały się do współpracy zparlamentami narodowymi wcelu ułatwienia tym ostatnim wykonywania uprawnień kontrolnych związanych zzasadą pomocniczości.
B. Rezolucje Parlamentu Europejskiego
Już w[8] Parlament Europejski wyraził opinię, że zasada pomocniczości stanowi wiążącą normę prawną, przypominając, iż wdrażanie zasady nie powinno utrudniać wykonywania wyłącznych kompetencji Unii ani prowadzić do zakwestionowania wspólnotowego dorobku prawnego. Wswojej [9] Parlament dodał, że spory powinny być raczej rozstrzygane na szczeblu politycznym, odnotowując jednocześnie propozycje Konwentu wsprawie przyszłości Europy dotyczące wprowadzenia „mechanizmu wczesnego ostrzegania” wzakresie pomocniczości na użytek parlamentów narodowych. Taki system został faktycznie zapisany wTraktacie zLizbony (zob.wyżej nota faktograficzna 1.3.5).
W [10] Parlament zzadowoleniem przyjął ściślejsze zaangażowanie parlamentów narodowych wkontrolę wniosków ustawodawczych pod kątem zgodności zzasadami pomocniczości proporcjonalności oraz zaproponował zbadanie, wjaki sposób można usunąć wszelkie przeszkody utrudniające parlamentom narodowym udział wmechanizmie kontroli zasady pomocniczości.
W swojej [11] Parlament odnotował gwałtowny wzrost liczby uzasadnionych opinii przekazywanych przez parlamenty narodowe, co świadczy oich rosnącym zaangażowaniu wunijny proces decyzyjny. Parlament z zadowoleniem przyjął również zainteresowanie parlamentów narodowych odgrywanie aktywniejszej roli dzięki stosowaniu procedury „zielonej kartki”. W tym kontekście zalecił pełne wykorzystywanie istniejących narzędzi umożliwiających parlamentom krajowym udział w procesie ustawodawczym bez tworzenia nowych struktur instytucjonalnych czy administracyjnych.
W [12] Parlament podkreślił zasadniczą rolę władz lokalnych, a w szczególności parlamentów regionalnych posiadających uprawnienia ustawodawcze. Zapoznał się również z zaleceniami grupy zadaniowej ds. ds. zasad pomocniczości, proporcjonalności i „robić mniej, ale efektywniej”, ale zaznaczył, że na wiele z nich, zwłaszcza w odniesieniu do roli parlamentów narodowych i konieczności zreformowania systemu wczesnego ostrzegania, Parlament zwrócił już uwagę.
W [13] Parlament zwrócił uwagę, że władze lokalne i regionalne wdrażają i wykorzystują około 70 % prawodawstwa UE oraz wezwał Komisję do większego zaangażowania ich w proces konsultacji oraz do włączenia „wzorcowej tabeli zgodności z zasadą pomocniczości ” do oceny stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności w całym procesie decyzyjnym. Parlament podkreślił również, że obecna struktura procedury dotyczącej mechanizmu kontroli zasady pomocniczości powoduje, że parlamenty narodowe poświęcają zbyt wiele czasu ocenom technicznym i prawnym o krótkich terminach wykonania, co utrudnia realizację celu, jakim jest głębsza dyskusja polityczna na temat polityki europejskiej.
Eeva Pavy