Ϸվ

Pomoc humanitarna jest obszarem działalności zewnętrznej UE, wktórym podejmuje się działania wychodzące naprzeciw potrzebom powstałym wwyniku katastrof spowodowanych przez człowieka iklęsk żywiołowych. finansuje pomoc humanitarną oraz koordynuje politykę idziałania państw członkowskich. Parlament iRada działają jako współprawodawcy wdziedzinie kształtowania polityki UE dotyczącej pomocy humanitarnej iuczestniczą wglobalnej debacie na temat skuteczności operacji humanitarnych.

Podstawa prawna

W art.21 (TUE) określono zasady dotyczące wszystkich działań zewnętrznych Unii (art.21 ust.2 lit.g) dotyczy operacji humanitarnych).

.214 (TFUE) stanowi podstawę prawną udzielania pomocy humanitarnej.

.214 ust.5 TFUE stanowi podstawę prawną utworzenia Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej.

Ramy prawne ipolityczne

Przepisy dotyczące udzielania pomocy humanitarnej, wtym instrumenty finansowania, określono w z20czerwca 1996r. dotyczącym pomocy humanitarnej. Rozporządzenia tego nie zmieniono podczas przeglądu innych instrumentów finansowych w trakcie przygotowywania wieloletnich ram finansowych na lata 2007-2013.

Ogólne ramy polityczne pomocy humanitarnej określono w (2007r.) podpisanym przez trzy instytucje UE (Komisję, Radę iParlament). W Konsensusie zdefiniowano wspólną wizję UE, jej cele polityczne i zasady w wielu dziedzinach, w tym w zakresie międzynarodowej współpracy humanitarnej, dobrych rozwiązań wzakresie pomocy, ograniczania ryzyka i zwiększania gotowości, ochrony ludności oraz stosunków między podmiotami cywilnymi iwojskowymi. Potwierdzono również ponownie cztery zasady pomocy humanitarnej: człowieczeństwo, neutralność, bezstronność iniezależność. WKonsensusie przewidziano bardziej skoordynowane ispójne podejście do niesienia pomocy, wktórym pomoc humanitarna irozwojowa są ze sobą powiązane, żeby umożliwić UE skuteczniejsze reagowanie na rosnące potrzeby.

reguluje działania UE wtej dziedzinie. Zmienia ona decyzję z2013r., która dotyczyła zapobiegania, gotowości, reagowania irezerw finansowych. z 15 marca 2016 r. wsprawie udzielania wsparcia wsytuacjach nadzwyczajnych na terenie Unii określa okoliczności, wktórych państwa członkowskie mogą ubiegać się owsparcie UE. Określa działania kwalifikowalne i rodzaje interwencji finansowej.

Komunikat Komisji z 2021 r. (COM(2021)0110) ma na celu zwiększeniu wpływu pomocy humanitarnej UE, aby sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na pomoc humanitarną po pandemii COVID-19.

Dyrekcja Generalna ds. Europejskiej Ochrony Ludności iPomocy Humanitarnej (ECHO) w Komisji Europejskiej

A. Przegląd iwyniki

Na lata 2021–2027 przeznaczono w wieloletnich ramach finansowych 11,6mldEUR na instrument pomocy humanitarnej. UE jest jednym z największych darczyńców pomocy humanitarnej – zapewnia większość światowych funduszy na pomoc doraźną dla ofiar klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka. Część tych funduszy pochodzi bezpośrednio od państw członkowskich, niemniej jednak znaczący jest udział środków zbudżetu UE.

Dyrekcja Generalna ds.Europejskiej Ochrony Ludności iPomocy Humanitarnej (ECHO) jest odpowiedzialna za pomoc humanitarną iochronę ludności. Komisarzem UE ds. zarządzania kryzysowego jest Janez Lenarčič. Jego decyzją ECHO kieruje pomoc humanitarną przede wszystkim na potrzeby związane z żywnością iżywieniem, schronieniem, opieką zdrowotną, dostępem do wody iinfrastruktury sanitarnej oraz edukacją wsytuacjach nadzwyczajnych. DG ECHO, którą od czasu jej utworzenia znacznie powiększono, obecnie wypełnia swój mandat dzięki pracownikom zatrudnionym w 40 biurach terenowych na całym świecie.

Większość unijnego budżetu na pomoc humanitarną jest wykorzystywana z pomocą pośredników. ECHO nie wdraża programów pomocy humanitarnej samodzielnie, tylko finansuje operacje realizowane przez , a mianowicie organizacje pozarządowe, agencje ONZ i organizacje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowy Czerwony Krzyż / Czerwony Półksiężyc. Do głównych zadań ECHO należy finansowanie, kontrola nad należytym gospodarowaniem środkami finansowymi oraz dbałość oto, by towary iusługi pochodzące od instytucji partnerskich sprawnie iszybko docierały do ludności znajdującej się wtrudnej sytuacji, tak aby zaspokajać rzeczywiste potrzeby.

Po klęsce żywiołowej lub innym zdarzeniu wymagającym pomocy humanitarnej eksperci ECHO ds. pomocy humanitarnej dokonują wstępnej oceny sytuacji wterenie. Na podstawie ich oceny jak najszybciej wypłaca się środki zfunduszy – jest to podejście ukierunkowane na potrzeby, które charakteryzuje pracę ECHO. Pomoc jest przekazywana za pośrednictwem ponad 200 貹ٲԱó, z którymi ECHO podpisało umowy ex ante. Struktura ECHO gwarantuje przejrzyste wykorzystanie środków finansowych oraz odpowiedzialność instytucji partnerskich. Chociaż, ogólnie rzecz biorąc, pomoc humanitarną UE będą nadal dostarczać unijni partnerzy humanitarni, Mechanizm Ochrony Ludności i potencjał europejskich działań w zakresie pomocy humanitarnej umożliwiają ECHO ograniczoną bezpośrednią pomoc krajom jej potrzebującym po katastrofie, jeżeli tradycyjne mechanizmy udzielania pomocy humanitarnej przez 貹ٲԱó UE lub z wykorzystaniem ich potencjału okazały się nieskuteczne lub niewystarczające.

Na 2024 r. ECHO może przeznaczyć na zaspokojenie wyjątkowo wysokich potrzeb globalnych. Wostatnich latach początkowy budżet UE na pomoc humanitarną regularnie zwiększano za sprawą dodatkowych przesunięć środków, głównie zunijnej rezerwy na rzecz solidarności i pomocy nadzwyczajnej (SEAR), oraz dzięki przegrupowaniu środków zinnych linii budżetowych.

W komunikacie z 2021 r. Komisja ostrzegła przed pogłębiającą się luką między rosnącymi potrzebami humanitarnymi a dostępnymi globalnymi zasobami finansowymi. Tendencja ta nadal się utrzymuje. W 2023 r. donosiła, że 363,3 mln osób potrzebowało pomocy, a uzyskano tylko 38,4% szacowanej na 52,8 mld EUR kwoty potrzebnej do zaspokojenia potrzeb finansowych pomocy humanitarnej. Dodatkowym problemem jest bardzo krótka lista darczyńców pomocy humanitarnej. W trzej najwięksi darczyńcy – Stany Zjednoczone, Niemcy i UE – dostarczały 64% dostępnych na całym świecie funduszy.

B. Priorytety polityczne i reakcja na pandemię COVID-19

ECHO pracuje nad poprawą reagowania na sytuacje kryzysowe iudziela państwom spoza UE pomocy, aby zwiększyć ich zdolność do radzenia sobie zkryzysami iprzyspieszyć ich długoterminowy rozwój. Koordynacja pomocy humanitarnej i rozwojowej oraz przerwanie błędnego koła głodu i ubóstwa w kontekście zmiany klimatu to kluczowe cele UE.

Działania na rzecz odzwierciedlają wagę, jaką ECHO przykłada do odporności. Unia Europejska jest ważnym podmiotem wprocesie kształtowania działań społeczności międzynarodowej wzarządzaniu ryzykiem klęsk żywiołowych. UE wspiera ramy z Sendai dotyczące ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych z 2015 r. i opublikowała w 2016 r. plan działania dotyczący ram z Sendai. Opisano w nim podejście do kształtowania polityki oparte na ryzyku klęsk żywiołowych i zaproponowano konkretne działania dotyczące wiedzy o ryzyku, inwestycji związanych z ryzykiem, gotowości na wypadek klęsk żywiołowych i odporności na klęski żywiołowe. W 2012 r. Komisja opublikowała komunikat w sprawie odporności, który zmodyfikowano w 2017 r. Ma on na celu określenie strategicznego podejścia do kwestii odporności, które może zwiększyć wpływ działań zewnętrznych UE.

Ze względu na ogromną liczbę uchodźców iprzesiedleńców, których sytuacja często długo pozostaje bez zmian, w2016r. UE postanowiła zmierzyć się z problemem przymusowych przesiedleń i położyć nacisk na rozwój. UE kładzie większy nacisk na wspieranie integracji społeczno-gospodarczej osób przymusowo wysiedlonych oraz zajmuje się podstawowymi przyczynami długoterminowych przesiedleń Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds.Uchodźców oraz dzięki .

UE ipaństwa członkowskie odegrały istotną rolę podczas , który odbył się wmaju 2016r. wStambule. Sama UE podjęła 100 zobowiązań, aby przyczynić się do realizacji „Programu dla ludzkości” przedstawionego na szczycie przez sekretarza generalnego ONZ iaby wdrożyć tzw., czyli nowe, innowacyjne porozumienie między różnymi podmiotami działającymi wzakresie pomocy humanitarnej, którego celem jest zwiększenie wydajności iskuteczności finansowej. Zmienione w 2021 r. na tzw. wielki układ 2.0 porozumienie podkreśla znaczenie sprawiedliwych i opartych na zasadach partnerstw z organizacjami lokalnymi oraz odpowiedzialność za pomoc osobom dotkniętym kryzysem.

Uwzględnianie aspektu płci iprzeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć nadal stanowi priorytet dla ECHO, dlatego wprowadzono wskaźnik równości płci woperacjach humanitarnych. Zgodnie zpotrzebą priorytetowego traktowania grup społecznych znajdujących się wnajtrudniejszym położeniu kolejnym obszarem okluczowym znaczeniu jest wspieranie edukacji dzieci wsytuacjach nadzwyczajnych.

Od wybuchu pandemii COVID-19 Komisja Europejska stale zwiększała wydatki na pomoc humanitarną, które według stanu na październik 2020 r. opiewały na kwotę 420 mln EUR. Należą do nich fundusze uruchomione na wsparcie Światowej Organizacji Zdrowia; dostosowanie operacji w krajach takich jak Kolumbia, Nigeria i Ukraina do potrzeb związanych z pandemią; fundusze na wsparcie potrzeb zidentyfikowanych w globalnym planie pomocy humanitarnej ONZ oraz dodatkowe fundusze na działalność humanitarną UE w różnych krajach.

Komisja Rozwoju zorganizowała kilka spotkań z komisarzem J. Lenarčiciem, aby ocenić działalność humanitarną Komisji Europejskiej pod kątem zwalczania skutków pandemii w krajach rozwijających się. W 2023 r. w centrum zainteresowania UE znalazły się programy, które mają pomóc w globalnej odbudowie gospodarki po pandemii, co było głównym tematem Forum Politycznego Wysokiego Szczebla ds. Zrównoważonego Rozwoju odbywającego się w tamtym roku.

C. Inne instrumenty i reakcja UE na powodzie w Pakistanie w 2022 r.

Pomoc UE obejmuje trzy dalsze struktury: , Europejski Ochotniczy Korpus Pomocy Humanitarnej oraz nowe ramy prawne wsparcia wsytuacjach nadzwyczajnych na terenie Unii.

  • Utworzony pierwotnie w2001r. Unijny Mechanizm Ochrony Ludności obejmuje obecnie państwa członkowskie UE plus sześć dodatkowych państw – Macedonię Północną, Islandię, Czarnogórę, Norwegię, Serbię iTurcję. Unijny mechanizm opiera się na kilku narzędziach: 1) to dobrowolna pula wcześniej zadeklarowanych zasobów państw uczestniczących oraz ustrukturyzowany proces wskazywania potencjalnych rozbieżności wzakresie zdolności; 2) funkcjonuje jako centrum operacyjne, ułatwiające całodobową koordynację interwencji wzakresie ochrony; 3)wspólny system łączności iinformacji wsytuacjach nadzwyczajnych ma na celu poprawę łączności dzięki aplikacji internetowej umożliwiającej ostrzeganie ipowiadamianie; 4) sieć przeszkolonych iszybko dostępnych ekspertów. W 2019 r. wzmocniono Unijny Mechanizm Ochrony Ludności dzięki utworzeniu , czyli nowej rezerwy zdolności, którą wykorzystano podczas pożarów lasów w 2019 r. Oczekuje się, że obejmie ona inne dziedziny, takie jak interwencje medyczne oraz incydenty chemiczne, biologiczne, radiologiczne i jądrowe. Będzie wykorzystywana jako mechanizm ostateczny, stosowany w przypadku gdy państwo członkowskie wyczerpało własne środki i nie może otrzymać wsparcia od innych państw członkowskich, na przykład z powodu podobnych klęsk żywiołowych na ich terenie.
  • to najnowsze narzędzie pomocy humanitarnej UE. Ma ono zwiększać możliwości Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności. Zaproponowany po raz pierwszy przez Komisję w 2021 r. i utworzony w 2022 r. potencjał składa się z zestawu narzędzi operacyjnych, aby udzielać szybkiej pomocy w sytuacjach kryzysowych, gdy tradycyjne mechanizmy z udziałem 貹ٲԱó UE lub ich zdolności mogą być nieskuteczne lub niewystarczające. Potencjał ma trzy komponenty: wspólne usługi logistyczne, wcześniej rozmieszczone zapasy pomocy humanitarnej oraz ekspertów w dziedzinie zdrowia i logistyki. Są one uruchamiane przez Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego na podstawie uprzedniej ewaluacji i oceny sytuacji kryzysowej. Od momentu powstania potencjału europejskich działań w zakresie pomocy humanitarnej wykorzystano go podczas ponad kilkunastu kryzysów.
  • Europejski Korpus Solidarności (2021–2027) to nowy program, który oferuje możliwość wolontariatu w dziedzinie pomocy humanitarnej. Włączono do niego poprzednią inicjatywę „” uruchomioną w marcu 2014 r. w odpowiedzi na zapis w art. 214 ust. 5 TFUE, wzywający do ustanowienia Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej). Komisja finansuje dotacje dla organizacji, które następnie wybierają młodzież (w wieku od 18 do 30 lat) do udziału w wolontariacie za pośrednictwem portalu Europejskiego Korpusu Solidarności. Europejski Korpus Solidarności nie tylko zwiększa możliwości UE w reagowaniu na kryzysy humanitarne, ale umożliwia zarówno osobom młodym, jak i organizacjom otrzymującym dotacje pomaganie w stawianiu czoła wyzwaniom społecznym i humanitarnym w Europie i poza nią. Budżet na lata 2021–2027 wynosi 1mldEUR.
  • 15marca 2016r. Rada przyjęła nowe rozporządzenie wsprawie udzielania nadzwyczajnego wsparcia wewnątrz Unii, aby zaradzić trudnej sytuacji humanitarnej spowodowanej kryzysem uchodźczym. Dzięki nowym przepisom UE będzie mogła pomóc Grecji iinnym państwom członkowskim dotkniętym kryzysem wzaspokajaniu humanitarnych potrzeb uchodźców. Rozporządzenie będzie można stosować wprzyszłości wodpowiedzi na inne wyjątkowe kryzysy lub klęski opoważnych konsekwencjach humanitarnych, takie jak awarie jądrowe lub zamachy terrorystyczne. ECHOjest odpowiedzialne za wdrożenie rozporządzenia.

Reakcja UE na powodzie w Pakistanie w 2022 r. stanowi dobry przykład tego, w jaki sposób niektóre z tych instrumentów są wykorzystywane w razie poważnego kryzysu. Od czerwca do października 2022 r. Pakistan doświadczył poważnych i gwałtownych powodzi. UE zareagowała trojako:

  1. uwolniła fundusze nadzwyczajne, które w październiku 2022 r. osiągnęły łączną kwotę 30 mln EUR: kierowano je do różnych programów humanitarnych, zapewniając doraźne schronienie, żywność i czystą wodę, pilne przelewy pieniężne i podstawowe usługi opieki zdrowotnej na obszarach dotkniętych klęską;
  2. koordynowała pomoc napływającą z państw członkowskich UE za pośrednictwem mechanizmu ochrony ludności, aby ułatwić skuteczniejsze dostarczanie pomocy Pakistanowi;
  3. uruchomiła 87 mln EUR jako wkład w międzynarodowe wysiłki na rzecz odbudowy i rekonstrukcji Pakistanu w perspektywie długoterminowej. Fundusze są wykorzystywane, aby usprawnić łańcuchy produkcji rolnej, zapewnić dostęp do czystej energii oraz przyspieszyć zielony i inkluzywny wzrost w Pakistanie.

Innym ważnym celem pomocy humanitarnej UE jest udzielanie Ukrainie pomocy w radzeniu sobie z niektórymi trudnościami spowodowanymi atakiem Rosji w 2022 r. Od lutego 2022 r. UE przeznaczyła ponad 650 mln EUR na pomoc ludności cywilnej cierpiącej z powodu wojny. Środki te zostały przeznaczone na zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności, w tym żywnościowych, zapewnienie schronienia, świadczenie usług zdrowotnych itp. Pomoc nadzwyczajna dla Ukrainy to największa jak dotychczas operacja koordynowana w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności.

Rola Parlamentu Europejskiego

W dziedzinie polityki dotyczącej pomocy humanitarnej Parlament działa jako współprawodawca wraz zRadą. Podstawa prawna polityki dotyczącej pomocy humanitarnej proponowana przez Komisję (w postaci rozporządzeń) jest przedmiotem negocjacji- ijest zatwierdzana (lub odrzucana) zarówno przez -Radę, jak iParlament zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą UE. Środki wykonawcze Komisji są przedkładane również Parlamentowi, który posiada uprawnienia kontrolne. WParlamencie pomoc humanitarna należy do uprawnień Komisji Rozwoju (DEVE), zaś ochrona ludności do uprawnień Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego iBezpieczeństwa Żywności (ENVI).

Ponadto Parlament monitoruje udzielanie pomocy humanitarnej oraz troszczy się oto, aby przepisy budżetowe lepiej odpowiadały globalnym potrzebom humanitarnym. Parlament regularnie podkreśla – ostatnio w listopadzie 2023 r. w rezolucji w sprawie sposobu stworzenia innowacyjnej strategii pomocy humanitarnej: obecne i zapomniane kryzysy w centrum uwagi – potrzebę zwiększania funduszy na pomoc humanitarną inalega, aby zlikwidować rosnący rozdźwięk między globalnymi potrzebami humanitarnymi i dostępnymi funduszami.

Komisja DEVE oraz ogólnie Parlament także starają się- – za pomocą opinii irezolucji, wtymsprawozdań zwłasnej inicjatywy- – wywierać wpływ na strategiczne decyzje oraz politykę Komisji wsprawach takich jak na przykład wkład UE do Światowego Szczytu Humanitarnego, edukacja wsytuacjach kryzysowych czy odpowiedź na wybuch epidemii eboli. Parlament dokonuje również przeglądu rocznego programu prac Komisji irocznej strategii operacyjnej ECHO. Komisarz do spraw zarządzania kryzysowego jest regularnie zapraszany do wymiany poglądów zkomisją DEVE. Konsensus europejski wsprawie pomocy humanitarnej przyjęty w2007r. był wdużej mierze odpowiedzią na zdecydowane stanowisko Parlamentu. Parlament jest też aktywnym rzecznikiem innych zagadnień politycznych, takich jak odporność, bezpieczeństwo żywnościowe iłączenie pomocy humanitarnej irozwojowej.

W celu wzmocnienia nadzoru Parlamentu nad kwestiami dotyczącymi pomocy humanitarnej począwszy od 2006r. komisja DEVE co dwa ipół roku powołuje stałego sprawozdawcę ds.pomocy humanitarnej. Obecnie sprawozdawcą jest Carlos Zorrinho (S&D, Portugalia). Jego mandat obejmuje ochronę interesów budżetu na pomoc humanitarną, monitorowanie programów pomocy humanitarnej oraz utrzymywanie ścisłych kontaktów zorganizacjami działającymi na polu pomocy humanitarnej.

Malte Frederik Hergaden