Parlament Europejski: geneza
Pocz膮tki Parlamentu Europejskiego si臋gaj膮 Wsp贸lnego Zgromadzenia Europejskiej Wsp贸lnoty W臋gla i听Stali (EWWiS), kt贸re sta艂o si臋 wsp贸lnym zgromadzeniem trzech istniej膮cych w贸wczas ponadnarodowych wsp贸lnot europejskich. Zgromadzenie to przybra艂o p贸藕niej nazw臋 鈥濸arlament Europejski鈥�. Z听up艂ywem czasu instytucja ta, kt贸rej cz艂onkowie od 1979听r. s膮 wybierani w听wyborach bezpo艣rednich, uleg艂a g艂臋bokiej przemianie: ze zgromadzenia, kt贸rego cz艂onkowie byli mianowani, w听obieralny parlament, kt贸ry wyznacza kierunki dzia艂a艅 politycznych Unii Europejskiej.
Podstawa prawna
- Traktaty za艂o偶ycielskie (1.1.1, 1.1.2, 1.1.3, 1.1.4, 1.1.5);
- decyzja i dotycz膮cy wybor贸w przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpo艣rednich (z dnia 20 wrze艣nia 1976听r.), zmienione decyzj膮 Rady z听dnia 25 czerwca i 23 wrze艣nia 2002 r.;
- art.听14 ust. 2 i听art. 17 ust. 2 Traktatu o听Unii Europejskiej (TUE).
Trzy wsp贸lnoty, jedno zgromadzenie
W nast臋pstwie utworzenia Europejskiej Wsp贸lnoty Gospodarczej i听Europejskiej Wsp贸lnoty Energii Atomowej Wsp贸lne Zgromadzenie EWWiS obj臋艂o te trzy Wsp贸lnoty. Pierwsze posiedzenie nowego zgromadzenia licz膮cego 142 cz艂onk贸w mia艂o miejsce dnia 19听marca 1958听r. w听Strasburgu. Przyj臋艂o ono nazw臋 鈥濫uropejskie Zgromadzenie Parlamentarne鈥�, zmienion膮 30听marca 1962听r. na 鈥濸arlament Europejski鈥�.
Od zgromadzenia mianowanego do parlamentu wybieranego w听wyborach bezpo艣rednich
Przed nastaniem bezpo艣rednich wybor贸w pos艂owie do Parlamentu Europejskiego byli mianowani przez parlamenty pa艅stw cz艂onkowskich. Dlatego wszyscy pos艂owie do PE sprawowali w贸wczas podw贸jny mandat.
Podczas spotkania na szczycie w听Pary偶u w听dniach 9鈥�10听grudnia 1974听r. ustalono, 偶e pocz膮wszy od 1978听r. lub od kolejnych wybor贸w przeprowadzane b臋d膮 wybory bezpo艣rednie, i听zwr贸cono si臋 do Parlamentu o听przed艂o偶enie nowych propozycji w听celu zast膮pienia pierwotnego projektu konwencji z听1960听r. W听styczniu 1975听r. Parlament przyj膮艂 nowy projekt konwencji, na podstawie kt贸rego przyw贸dcy pa艅stw i听szefowie rz膮d贸w, wyja艣niwszy szereg rozbie偶no艣ci, doszli do porozumienia na spotkaniu w听dniach 12鈥�13听lipca 1976听r.
Decyzja i听Akt dotycz膮cy wybor贸w przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w听powszechnych wyborach bezpo艣rednich zosta艂y podpisane 20听wrze艣nia 1976听r. w听Brukseli. Po ratyfikacji przez wszystkie pa艅stwa cz艂onkowskie akt wszed艂 w听偶ycie w听lipcu 1978听r., a听pierwsze wybory odby艂y si臋 7 i听10听czerwca 1979听r.
Rozszerzenia
Wraz z听przyst膮pieniem do Wsp贸lnot Europejskich 1听stycznia 1973听r. Danii, Irlandii i听Wielkiej Brytanii () liczba pos艂贸w do Parlamentu Europejskiego wzros艂a do 198.
Przy drugim rozszerzeniu, polegaj膮cym na听 1听stycznia 1981听r., parlament Grecji mianowa艂 do Parlamentu Europejskiego 24 pos艂贸w, kt贸rych w听pa藕dzierniku 1981听r. zast膮pili pos艂owie wy艂onieni w听wyborach bezpo艣rednich. Drugie wybory bezpo艣rednie odby艂y si臋 w听dniach 14 i听17听czerwca 1984听r.
1听stycznia 1986听r., w听wyniku , liczba miejsc w听Parlamencie Europejskim wzros艂a z听434 do 518 wraz z听przyj臋ciem 60 pos艂贸w z听Hiszpanii i听24 z听Portugalii, mianowanych przez parlamenty tych pa艅stw, a听nast臋pnie zast膮pionych przez pos艂贸w wybranych w听wyborach bezpo艣rednich.
W nast臋pstwie zjednoczenia Niemiec sk艂ad Parlamentu zosta艂 dostosowany, by odzwierciedli膰 zmian臋 demograficzn膮. Zgodnie z听propozycjami Parlamentu zawartymi w听 pt.听鈥濲ednolita procedura wyborcza: system podzia艂u mandat贸w pos艂贸w do Parlamentu Europejskiego鈥� liczba pos艂贸w do PE, kt贸rzy mieli zosta膰 wy艂onieni w听wyborach z听czerwca 1994听r., wzros艂a z听518 do 567. Po liczba pos艂贸w do Parlamentu Europejskiego wzros艂a do 626 w听wyniku zastosowania wobec nowych pa艅stw cz艂onkowskich systemu sprawiedliwego podzia艂u miejsc zaproponowanego w听wy偶ej wspomnianej rezolucji.
W wyniku konferencji mi臋dzyrz膮dowej, kt贸ra odby艂a si臋 w听2000听r. w听Nicei (Francja), zosta艂y wprowadzone nowe zasady podzia艂u miejsc w听Parlamencie, kt贸re zastosowano przy wyborach europejskich w听2004听r. Maksymalna liczba pos艂贸w, poprzednio ustalona na 700, zosta艂a zwi臋kszona do 732. Liczb臋 miejsc przydzielonych 15 zasiadaj膮cym ju偶 w Parlamencie pa艅stwom cz艂onkowskim zmniejszono o听91 (z听626 do 535). Pozosta艂e 197 miejsc podzielono proporcjonalnie mi臋dzy wszystkie wcze艣niejsze i听nowe pa艅stwa cz艂onkowskie.
Wraz z听 1听stycznia 2007听r. liczb臋 miejsc w听Parlamencie tymczasowo zwi臋kszono do 785 w听celu przyj臋cia pos艂贸w z听tych kraj贸w. Po wyborach w听2009听r., kt贸re odby艂y si臋 w听dniach 4鈥�7听czerwca, liczb臋 miejsc zmniejszono do 736. Jako 偶e Traktat z听Lizbony na mocy art. 14 ust. 2 TUE okre艣li艂 maksymaln膮 liczb臋 pos艂贸w, a mianowicie 751, kt贸ra zosta艂a tymczasowo zwi臋kszona do 754 do czasu nast臋pnych wybor贸w, w听kadencji 2009鈥�2014 do wybranych w听czerwcu 2009听r. 736 pos艂贸w dosz艂o jeszcze 18 po ratyfikowaniu przez pa艅stwa cz艂onkowskie protoko艂u zmieniaj膮cego przyj臋tego na konferencji mi臋dzyrz膮dowej z听dnia 23听czerwca 2010听r. Wraz z听przyst膮pieniem do UE Chorwacji w听dniu 1听lipca 2013听r. tymczasowo zwi臋kszono maksymaln膮 liczb臋 mandat贸w do 766, aby przyj膮膰 do Parlamentu Europejskiego 12 chorwackich pos艂贸w wybranych w听kwietniu 2013听r. (zgodnie z听art.听19 ).
Przed wyborami w听2014听r. 艂膮czn膮 liczb臋 mandat贸w zmniejszono do 751. Podzia艂 miejsc w Parlamencie uleg艂 ponownej zmianie (705 pos艂贸w) z powodu wyst膮pienia z听Unii Zjednoczonego Kr贸lestwa, co nast膮pi艂o ze skutkiem od dnia 1听lutego 2020听r. (1.3.3). W zwi膮zku ze zmianami demograficznymi w pa艅stwach cz艂onkowskich, jakie zasz艂y od wybor贸w w 2019 r., zgodnie z wnioskiem Parlamentu zawartym w rezolucji z dnia 15 czerwca 2023听r. na podstawie art. 14 ust. 2 TUE dokonano przydzia艂u dodatkowych 11 miejsc. Ostatecznie Rada Europejska zwi臋kszy艂a t臋 liczb臋 o kolejne cztery miejsca, ustalaj膮c na 720 艂膮czn膮 liczb臋 pos艂贸w do PE, kt贸rzy zostan膮 wybrani na kadencj臋 parlamentarn膮 2024鈥�2029.
Stopniowy wzrost uprawnie艅
Zast膮pienie wk艂adu pa艅stw cz艂onkowskich zasobami w艂asnymi Wsp贸lnoty (1.4.1) doprowadzi艂o do pierwszego rozszerzenia uprawnie艅 bud偶etowych Parlamentu na mocy podpisanego 22听kwietnia 1970听r. Drugi traktat w听tej sprawie, zwi臋kszaj膮cy kompetencje Parlamentu, zosta艂 podpisany (1.1.2).
z dnia 17 lutego 1986听r. wzmocni艂 rol臋 Parlamentu w听niekt贸rych obszarach prawodawstwa (procedura wsp贸艂pracy) oraz uzale偶ni艂 zawieranie traktat贸w akcesyjnych i听stowarzyszeniowych od zgody Parlamentu.
z dnia 7 lutego 1992听r., ustanawiaj膮cy Uni臋 Europejsk膮 (UE) oraz wprowadzaj膮cy procedur臋 wsp贸艂decyzji w听niekt贸rych obszarach prawodawstwa i听rozszerzaj膮cy procedur臋 wsp贸艂pracy na inne obszary, oznacza艂 dla Parlamentu pocz膮tek drogi ku roli wsp贸艂prawodawcy. Da艂 on Parlamentowi prawo ostatecznego zatwierdzania sk艂adu Komisji, co stanowi艂o wa偶ny krok naprz贸d ku sprawowaniu przez Parlament politycznej kontroli nad w艂adz膮 wykonawcz膮 UE (1.1.3).
z dnia 2 pa藕dziernika 1997听r. rozszerzy艂 procedur臋 wsp贸艂decyzji na wi臋kszo艣膰 obszar贸w prawodawstwa i听zreformowa艂 j膮, zr贸wnuj膮c Parlament w听roli wsp贸艂prawodawcy z听Rad膮. Wraz z prawem do zatwierdzania kandydata na przewodnicz膮cego Komisji Parlament uzyska艂 jeszcze wi臋ksz膮 kontrol臋 nad w艂adz膮 wykonawcz膮. Traktat z听Nicei dodatkowo rozszerzy艂 zakres procedury wsp贸艂decyzji.
, zmieniaj膮cy TUE, Traktaty ustanawiaj膮ce Wsp贸lnoty Europejskie i听niekt贸re zwi膮zane z听nimi akty, zosta艂 podpisany 26听lutego 2001听r. i听wszed艂 w听偶ycie 1听lutego 2003听r. Celem tego nowego traktatu by艂o zreformowanie instytucjonalnej struktury UE tak, by mog艂a ona sprosta膰 wyzwaniom zwi膮zanym z听przysz艂ym rozszerzeniem. Zwi臋kszono uprawnienia ustawodawcze i听kontrolne Parlamentu, a听g艂osowanie wi臋kszo艣ci膮 kwalifikowan膮 w听Radzie zosta艂o rozszerzone na wi臋cej obszar贸w (1.1.4).
(1.1.5) z dnia 13听grudnia 2007听r. stanowi艂 kolejne wa偶ne upowszechnienie zar贸wno zasady g艂osowania wi臋kszo艣ci膮 kwalifikowan膮 w听Radzie (od 1听listopada 2014听r. przy zastosowaniu nowej metody 鈥� art.听16 TUE), jak i听procedury wsp贸艂decyzji (w听oko艂o 45 nowych dziedzinach prawodawstwa). Ta procedura zwana zwyk艂膮 procedur膮 ustawodawcz膮 sta艂a si臋 najpowszechniej stosowan膮 procedur膮 podejmowania decyzji, obejmuj膮c膮 wszystkie wa偶ne obszary polityki TFUE (art. 294 鈥� dawny art. 250 TWE). Parlament odgrywa odt膮d wa偶niejsz膮 rol臋 w听przygotowywaniu przysz艂ych zmian traktatu (art.听48 TUE). Ponadto jako cz臋艣膰 Traktatu z听Lizbony (a pocz膮tkowo jako cz臋艣膰 odrzuconego projektu traktatu ustanawiaj膮cego konstytucj臋 dla Europy) prawnie wi膮偶膮ca sta艂a si臋 , podpisana przez przewodnicz膮cych Parlamentu Europejskiego, Komisji i听Rady na posiedzeniu Rady Europejskiej w听Nicei 7听grudnia 2000听r. (4.1.2).
Wybory do Parlamentu, kt贸re odby艂y si臋 23鈥�26听maja 2019听r., pokaza艂y wyra藕nie, 偶e Parlament w听pe艂ni wykorzysta艂 postanowienia art.听14 TUE, kt贸ry stanowi, 偶e 鈥濸arlament Europejski pe艂ni, wsp贸lnie z听Rad膮, funkcje ustawodawcz膮 i听bud偶etow膮. Pe艂ni funkcje kontroli politycznej (...). Wybiera przewodnicz膮cego Komisji鈥�. Ponadto zgodnie z art. 17 ust. 7 TUE pozostali cz艂onkowie Komisji s膮 kolegialnie zatwierdzani przez Parlament Europejski w听drodze g艂osowania.
Niedawne badania na temat wk艂adu Parlamentu we wzrost gospodarczy wskazuj膮, 偶e przygotowywane przez niego przepisy przyczyniaj膮 si臋 do wzrostu PKB UE o kwot臋 ponad 1 bln EUR rocznie dzi臋ki wzmocnieniu praw mieszka艅c贸w UE i przedsi臋biorstw unijnych[1]. Kolejny znacz膮cy wk艂ad pochodzi z bud偶etu UE (1.4.3)[2]. Prawodawstwo oparte na dowodach i wiedzy fachowej jest poparte badaniami i warsztatami prowadzonymi przez pi臋膰 departament贸w tematycznych, kt贸re zapewniaj膮 niezale偶n膮 wiedz臋 fachow膮 wysokiej jako艣ci, analizy i doradztwo polityczne na wniosek komisji, delegacji, przewodnicz膮cego, Prezydium i sekretarza generalnego.
Od czasu wybor贸w w 2014听r. europejskie partie polityczne (1.3.3) przedstawiaj膮 g艂贸wnych kandydat贸w na stanowisko przewodnicz膮cego Komisji, aby w ten spos贸b zwi臋kszy膰 frekwencj臋 w wyborach europejskich.
Po podpisaniu 24听stycznia 2020听r. Parlament zatwierdzi艂 decyzj臋 Rady, wydaj膮c zgod臋 na zawarcie tej umowy (art. 50 ust. 2 TUE). G艂osowanie z 29听stycznia 2020听r., w kt贸rym 621 pos艂贸w by艂o za, a 49 przeciw, by艂o ostatnim, w kt贸rym udzia艂 wzi臋li pos艂owie do PE ze Zjednoczonego Kr贸lestwa, gdy偶 wyst膮pienie tego pa艅stwa z UE dokona艂o si臋 1听lutego 2020听r.
28听kwietnia 2021听r. Parlament wyrazi艂 zgod臋 (art. 218 ust. 6a TFUE) na zawarcie .
Najbli偶sze wybory europejskie odb臋d膮 si臋 6鈥�9 czerwca 2024听r.
Not臋 tematyczn膮 przygotowa艂 Departament Tematyczny Parlamentu Europejskiego ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych.
听
Udo Bux / Mariusz Maciejewski